Jedzenie to jedna z podstawowych potrzeb człowieka. O tym, jak ważne są okoliczności, w których spożywamy posiłki, nie trzeba nikogo przekonywać. Jak i o tym, że forma ich podania jest równie istotna. Badania psychologów potwierdzają bowiem, że jemy wszystkimi zmysłami. Warto pamiętać o tym zwłaszcza w kontekście kształtowania pozytywnych wzorców żywieniowych u dzieci.
Czym jest comfort food?
Smak magdalenki zanurzonej w herbacie przywołał wspomnienia, które stały się inspiracją dla Marcela Prousta do napisania „W poszukiwaniu straconego czasu”, jednego z najważniejszych dzieł światowej literatury. To jeden z dowodów na to, jak doświadczenia smaków mogą wpływać na życiowe decyzje, późniejsze odczucia i wrażenia. Kolejne możemy czerpać z własnej pamięci. Wystarczy przywołać na myśl mleko z kożuchem serwowane w przedszkolu czy szpinak w postaci nieatrakcyjnej papki, które raz podane zniechęciły do siebie na całe lata. Z kolei pozytywne okoliczności sprawiają, że chętnie wracamy do potraw z nimi związanych, bo oprócz smaku, przywołują one dobre wspomnienia. Tak właśnie działa comfort food – jedzenie, które powoduje uśmiech na twarzy, daje szczęście nie tylko dlatego, że jest smaczne, ale przede wszystkim poprzez wywołanie pozytywnych konotacji związanych z konkretną potrawą. Dla każdego, z oczywistych względów, comfort food stanowi inne danie.
Powyższe motywy uzasadniają, dlaczego tak ważne jest, by dzieci mogły gromadzić pozytywne skojarzenia związane z jedzeniem. Tworzą się one nie tylko podczas domowego obiadu czy w czasie rodzinnego wyjścia do restauracji, ale także na szkolnych stołówkach – w środowisku, w którym dziecko spędza dużą część swojego czasu i je 2-3 posiłki dziennie. Co może wpłynąć na ukształtowanie się pozytywnych doświadczeń związanych z jedzeniem? – Często zanim spróbujemy dania, najpierw smakujemy je oczami. Oznacza to, że już sama estetyka podania posiłku wpływa na nasz apetyt i przyjemność, którą odczuwamy z jedzenia. Również aspekty wizualne otoczenia, w którym jemy, odgrywają znaczącą rolę. Przyjazne i funkcjonalne wnętrze sprzyja spokojnemu jedzeniu, bez stresu i presji czasu. Te pozytywne doświadczenia towarzyszące spożywaniu posiłków, mają jeszcze jeden istotny wymiar. Wpływają mianowicie na kształtowanie się odpowiednich nawyków żywieniowych, a to z kolei przekłada się na mniejsze marnowanie żywności. – podkreśla Marek Borowski, prezes Federacji Polskich Banków Żywności, partnera społecznego programu Extra Szkolna Stołówka.
Na żółtych talerzach smakuje lepiej
Na odczuwany przez nas smak jedzenia wpływa suma wrażeń odbieranych różnymi zmysłami. Odpowiednio dobrane kolory stymulują autonomiczny układ nerwowy odpowiedzialny za metabolizm i poczucie głodu. Badaniem tych zależności zajmuje się od lat profesor Charles Spence z Uniwersytetu w Oxfordzie, a zjawisko to określił mianem gastrofizyki.
Według jego badań, ciepłe barwy (żółta, pomarańczowa) zachęcają do jedzenia i zwiększają apetyt. Ten fakt możemy w rzeczywistości wykorzystać na kilka sposobów, m.in. serwując posiłki na zastawach w takich kolorach. Z pewnością będzie to sprzyjało zjadaniu przez dzieci całych porcji. Dodatkowo kolor zielony kojarzy nam się z czymś zdrowym, chętniej więc zjadamy posiłki podane na zielonym talerzu czy obrusie. Białe nakrycia, najczęściej spotykane w restauracjach, także nie są złym pomysłem, również pobudzają „ośrodek głodu”. Serwowanie dań na czerwonych talerzach może natomiast zmniejszać apetyt, bo w przyrodzie i umownie przyjętej komunikacji, np. drogowej, jest to barwa ostrzegawcza. Podobnie zadziałają niebieskie naczynia, które są dobrym pomysłem dla osób na diecie, ale w szkolnej stołówce nie ma dla nich miejsca.
Znaczenie ma także wielkość talerzy – kiedy wybieramy większe, wówczas mamy skłonność do zjadania większych porcji posiłków. Amerykańskie badania dowodzą, że na odczuwanie smaku ma również wpływ rodzaj materiału, z którego zrobione są naczynia czy sztućce. W jednym z eksperymentów badanej grupie serwowano jogurt łyżką metalową i plastikową. Badani ocenili jako lepszy smak jogurtu degustowanego z metalowej łyżki. To argument na korzyść tradycyjnych sztućców, które dodatkowo nie przyczyniają się do zwiększenia ilości śmieci.
Estetyka serwowania posiłków
Naukowcy dopiero od niedawna eksplorują obszary związane z naszymi wyborami żywieniowymi, a już mamy wiele dowodów na to, że czynniki społeczne, środowiskowe, a nawet atmosferyczne mają wpływ zarówno na nasze żywieniowe wybory, jak i to, jak duże porcje zjadamy oraz czy czerpiemy z tego przyjemność. Istnieją dowody na to, że nie tylko talerze, sztućce, ale nawet pojemniki na przyprawy mogą wpływać na nasze doznania smakowe. 2
Ładnie wyglądające danie z pewnością znajdzie wielu amatorów, w przeciwieństwie do tych samych potraw zaserwowanych w formie bezkształtnej papki w pudełku jednorazowego użytku. Badania Charlesa Spence`a potwierdzają, że wygląd dania ma znaczący wpływa na nasze wybory i sposób konsumpcji, a te klarują się w dużej mierze już w dzieciństwie. Stąd nie należy pomijać w edukacji i wychowywaniu aspektu kształtowania wzorców estetycznych i dobrych nawyków żywieniowych.
Pamiętajmy, że za estetyczne potrawy uznaje się te, w których widoczne są wszystkie składniki oraz te składające się z kontrastowych kolorystycznie składników, np. brokułów i pomidorów.
Jak powinna wyglądać szkolna stołówka?
Kolorowa, jasna, funkcjonalnie urządzona, przyjazna przestrzeń – tak powinna wyglądać szkolna stołówka. To przecież miejsce, w którym dzieci nie tylko zjadają szkolny obiad, ale także uczą się zachowań przy stole w środowisku innym niż domowe, spotykają się z rówieśnikami, a także odpoczywają od zajęć lekcyjnych. Podkreślmy raz jeszcze, że z badań przeprowadzonych w Stanach Zjednoczonych wynika, że estetyka pomieszczeń, w których uczniowie spożywają posiłki ma także wpływ na ich żywieniowe wybory3, a sposób podania na niemarnowanie żywności.
Przyjazna przestrzeń stołówki przede wszystkim powinna wizualnie odróżniać się od sal lekcyjnych. Jasne kolory ścian i odpowiednio zaaranżowane wnętrze z dostosowanymi do potrzeb uczniów meblami to podstawa. Kolorowe ozdoby na ścianach, np. zdjęcia owoców i warzyw – to elementy zachęcające do
jedzenia oraz sprzyjające niemarnowaniu żywności. Istotne znaczenie mają także obrusy i dekoracje stołu. W stołówce szkolnej powinny jak najbardziej przywodzić na myśl domową kuchnię. To trend, który wykorzystują także restauratorzy, dając sygnał, że jedzenie w ich lokalu jest tak dobre, jak domowe. Kuchnia i miejsce, w którym w domu spożywamy posiłki to przecież strefa bezpieczeństwa, warto przywołać ten kontekst także na szkolnej stołówce.
Atrakcyjnie podane dania, jedzone w przyjaznej atmosferze, smakują lepiej, sprzyjają niemarnowaniu żywności oraz utrwalaniu pozytywnych nawyków żywieniowych na przyszłość. A dobrze funkcjonująca i estetyczna szkolna stołówka to miejsce, w którym uczniowie mogą w bezpieczny sposób zrelaksować się podczas zajęć szkolnych i komfortowo zjeść przygotowane dla nich posiłki. O takie właśnie stołówki starają się szkoły, które zgłosiły się do udziału w programie „Extra Szkolna Stołówka”.
„Extra Szkolna Stołówka” to program edukacyjny dedykowany dla szkół podstawowych, którego partnerem społecznym jest Federacja Polskich Banków Żywności. Jego celem jest polepszenie warunków, w jakich dzieci w szkołach spożywają posiłki oraz edukacja w zakresie właściwego gospodarowania żywnością. Każda szkoła zarejestrowana na stronie www.extrastolowki.pl otrzyma materiały edukacyjne w formie elektronicznej przygotowane przez ekspertów Federacji Polskich Banków Żywności. Programowi towarzyszy konkurs skierowany do szkół podstawowych, dzięki któremu zostanie wyłonionych 5 placówek, które wygrają remont stołówki o wartości 30 000 zł. Rejestracji może dokonać dyrektor placówki lub inna osoba dorosła za jego zgodą, w okresie od 1 marca 2018 r. do 17 czerwca 2018 r.
1 Piqueras-Fiszman, Betina, Vanessa Harrar, Jorge Alcaide, and Charles Spence (2011), “Does the Weight of the Dish Influence Our Perception of Food?” Food Quality and Preference, 22 (8), 753–56.
2 Of Waste and Waists: The Effect of Plate Material on Food Consumption and Waste, Sara Williamson, Lauren G. Block, and Punam A. Keller, “The University of Chicago Press Jurnals”, January 2016
3 Della Torre SB, Akre C, Suris JC. Obesity prevention opinions of school stakeholders: a qualitative study. J Sch Helath. 2010;80(5):233-239
4Of Waste and Waists: The Effect of Plate Material on Food Consumption and Waste, Sara Williamson, Lauren G. Block, and Punam A. Keller, “The University of Chicago Press Jurnals”, January 2016
Regulamin programu znajduje się na stronie www.extrastolowki.pl
Inicjator programu – Delma
Partner społeczny – Federacja Polskich Banków Żywności
