Udar mózgu jest jedną z najpoważniejszych chorób cywilizacyjnych XXI wieku. W żadnym wypadku nie wolno lekceważyć tego problemu zdrowotnego ani zakładać, że nas nie dotyczy. Choć ryzyko udaru wzrasta wraz z wiekiem, może on dotknąć każdego, również dzieci.
Mózg jest głównym ośrodkiem sterowania ludzkim organizmem. Podejmuje kluczowe decyzje, reaguje na bodźce zewnętrzne, kontroluje pracę narządów wewnętrznych i zmysłów. Sprawia, że odczuwamy, uczymy się, pamiętamy, porozumiewamy się ze światem i odbieramy sygnały płynące z zewnątrz. Możliwości ludzkiego mózgu są w zasadzie nieograniczone i do końca niezbadane. Przypuszcza się, że wykorzystujemy na co dzień tylko nikłą część jego potencjału.
W przypadku schorzeń neurologicznych, takich jak udar mózgu, możliwe są dysfunkcje wielu narządów. Porażenia poszczególnych ośrodków układu nerwowego utrudniają, a niekiedy uniemożliwiają normalne funkcjonowanie. Udar mózgu może być przyczyną trwałego inwalidztwa, a czasami nawet śmierci.
W skali całego świata udar mózgu jest trzecią co do częstości przyczyną zgonów. Stanowi on główny powód niepełnosprawności wśród osób w średnim i starszym wieku (powyżej 40. rż.). Rokrocznie w Europie i Stanach Zjednoczonych na udar mózgu zapada 1,5 mln osób, z czego 1/3 umiera. W Polsce liczba ta wynosi około 70 tys. w skali roku, a przypadki zgonu z powodu udaru mózgu to około 30 tys. przypadków. Niestety, prognozy na przyszłość nie napawają optymizmem. Przewiduje się bowiem, że do 2020 roku udar mózgu stanie się przyczyną śmiertelności 7,5 mln osób na całym świecie. Problem jest więc bardzo poważny.
Przyczyny
Udar mózgu to stan, w którym dochodzi do nagłego pojawiania się symptomów świadczących o uszkodzeniu tego narządu. Objawy utrzymują się przez ponad dobę. Podstawową przyczyną udaru są zaburzenia krążenia krwi w naczyniach mózgowych. Często myśląc o udarze, używa się niepoprawnego określenia „wylew”, które sugeruje krwawienie wewnątrzczaszkowe. Tymczasem rozróżnia się udary niedokrwienne i krwotoczne. Większość, bo około 80%, stanowią udary niedokrwienne, a zatem wynikające z deficytów krążenia mózgowego. Najczęściej ulegają zablokowaniu naczynia krwionośne, które odpowiadają za dostarczanie krwi do mózgu. Przyczyną może być miażdżyca, która powoduje powstawanie skrzepów. Również nieprawidłowa praca serca, a zwłaszcza migotanie przedsionków, może być wywołać udar mózgu. W przypadku udarów krwotocznych najczęstszą przyczyną jest nadciśnienie tętnicze, a także tętniaki i wady naczyniowe.
Ryzyko zapadnięcia na udar mózgu wzrasta wraz z wiekiem. Schorzenie to jest typowe dla osób po 65. roku życia. Inne czynniki ryzyka, których nie można modyfikować, to płeć męska, predyspozycje genetyczne, rasa (czarna i żółta) oraz przebyty w przeszłości udar lub incydent krótkotrwałego niedokrwienia mózgu. Istnieje jednak wiele czynników zagrażających udarem, które można modyfikować, a nawet eliminować. Na podwyższone ryzyko udaru mózgu znacząco wpływają: nieleczone nadciśnienie tętnicze, cukrzyca, otyłość, zaburzenia endokrynologiczne. Wśród ludzi zagrożonych udarem mózgu znajdują się osoby nadużywające alkoholu, palące tytoń, przyjmujące narkotyki (zwłaszcza amfetamina i kokaina), a także otyłe i prowadzące siedzący tryb życia.
Skutki
Udar mózgu może wywoływać różne skutki, w zależności od tego, jak bardzo był rozległy i czy uległy trwałemu uszkodzeniu określone struktury układu nerwowego. Do najczęstszych skutków zalicza się niesprawność ruchową. Osoby po udarze mózgu mogą mieć problemy z utrzymaniem równowagi, niedowładem mięśni czy zaburzeniami czucia. Do innych skutków udaru mózgu zalicza się afazję, czyli zaburzenia mowy, którym mogą towarzyszyć problemy z czytaniem, pisaniem i koncentracją. U osób po udarze mózgu często pojawiają się również zaburzenia widzenia, problemy z wykonywaniem złożonych ruchów i gestów lub nawet codziennych czynności, a także kłopoty z pamięcią. Istnieją również schorzenia psychiczne, które wiążą się z przebytym udarem mózgu.
Zapobieganie
Udar mózgu jest chorobą, której każdy w znacznym stopniu można zapobiec. Osoba mająca świadomość, jak ważny jest zdrowy styl życia, bez problemów przyswoi sobie proste zasady mogące w przyszłości uratować życie. Na pewno warto zapamiętać, że kluczowe w prewencji udaru mózgu są:
- właściwa dieta – ograniczenie spożycia tłuszczów zwierzęcych, włączenie kwasów omega-3 (ryby, owoce morza), zwiększenie udziału owoców i warzyw;
- unikanie używek, takich jak alkohol, tytoń i narkotyki;
- aktywność fizyczna.
Ważna jest również regularna kontrola stanu zdrowia. Szczególnie niebezpieczne mogą być nadciśnienie tętnicze i cukrzyca. Warto również co jakiś czas kontrolować stężenie cholesterolu, zwłaszcza frakcji LDL i triglicerydów. Osoby z problemami kardiologicznymi powinny szczególnie dbać o swoje zdrowie. Wykazano, że przyjmowanie leków przeciwzakrzepowych – również tych powszechnie dostępnych bez recepty – znacznie zmniejsza ryzyko udaru mózgu.
Leczenie
Jeszcze kilkadziesiąt lat temu lekarze byli bezradni wobec udaru mózgu. Obecnie tę chorobę się leczy i skutecznie rehabilituje pacjentów. Należy pamiętać, że udar mózgu jest stanem nagłym i bardzo ważna jest szybka reakcja. Często objawów może nawet nie zauważać sama osoba zagrożona udarem, dlatego kluczowe może być działanie osób z najbliższego otoczenia. W przypadku podejrzenia ostrego udaru pierwsza pomoc polega na ułożeniu chorego na boku, w pozycji bezpiecznej, i natychmiastowym wezwaniu karetki pogotowia.
Udary mózgu leczy się w szpitalach o wysokim stopniu referencyjności, posiadających odpowiednią aparaturę i specjalistów. W Gdańsku taką placówka jest Klinika Neurologii Dorosłych Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego. Leczenie w fazie szpitalnej obejmuje: szczegółową diagnostykę, monitorowanie czynności życiowych, uzupełnianie niedoborów wodno-elektrolitowych, stosowanie terapii przeciwzakrzepowej. Obecnie rzadziej stosuje się trepanację czaszki, choć może być to konieczne w przypadku poważnych udarów krwotocznych. Typowym postępowaniem, w zależności od przyczyny udaru, jest leczenie kwasem acetylosalicylowym, środkami przeciwzakrzepowym lub operacja tętnic szyjnych.
Szacunkowo około 50% pacjentów po udarze mózgu wraca do normalnej sprawności. Bardzo ważny jest proces rehabilitacji i szybki czas jej podjęcia. Choć powinna być prowadzona w specjalistycznych ośrodkach, najczęściej – ze względu na przepełnienie placówek służby zdrowia – konieczność działań rehabilitacyjnych spada przede wszystkim na członków najbliższej rodziny pacjenta. Niezwykle ważna jest więc ich świadomość i wyedukowanie w tym zakresie. Członkowie rodzin osoby po udarze mózgu powinni być w stałym kontakcie z lekarzem prowadzącym i neurologiem. Każdy chory wymaga indywidualnego podejścia i cierpliwości.
