Miliony bodźców każdego dnia – dźwięki, obrazy, zapachy, smaki, stres. Jak organizm człowieka jest w stanie sobie z tym wszystkim poradzić? Co sprawia, że funkcjonuje jako całość, a wszystkie procesy w nim zachodzące są odpowiednio kontrolowane i regulowane? Pytania te nie pozostają bez odpowiedzi – jest to możliwe dzięki utrzymaniu homeostazy, czyli zdolności samoregulacji procesów biologicznych wewnątrz organizmu.
Homeostaza (z jęz. greckiego homois – równy, stasis – trwanie)
Homeostaza jako pojęcie została wprowadzona już w XIX w. przez Claude Bernard, który uważał, że w organizmie istnieją mechanizmy będące w stanie przeciwdziałać wszystkim zagrożeniom wewnętrznym i zewnętrznym. Z biegiem lat okazało się to prawdą. Organizm potrafi działać tak, aby regulować wszystkie procesy metaboliczne, zapewniać odpowiednią temperaturę ciała, poziom cukru we krwi czy stałe tętno i ciśnienie krwi. Dzięki wszystkim procesom biologicznym jest zaopatrywany w niezbędne składniki do przeżycia – gazy oddechowe, składniki odżywcze oraz pierwiastki. Utrzymywany jest odpowiedni stan nawodnienia i odczyn płynów ustrojowych. W zachowanie organizmu w równowadze zaangażowane są takie układy jak: krwionośny, oddechowy i nerwowy. Ich praca musi współgrać ze sobą, aby zapewnić jak najlepsze warunki do funkcjonowania organizmu. Jeśli któryś z parametrów odbiega od normy, następuje reakcja i wymuszenie na narządach odpowiedniego działania. W ten sposób, niezależnie od woli człowieka, funkcjonuje np. autonomiczny układ nerwowy. Poza kontrolą człowieka następują m.in. skurcze serca, rozprowadzanie tlenu, a dzięki pracy płuc możliwe jest oddychanie. Z drugiej strony można także mówić o homeostazie psychicznej, która odnosi się bezpośrednio do stanu zdrowia psychicznego człowieka. Jest ono równie ważne, jak zdrowie fizyczne – pomaga w utrzymywaniu dobrych stosunków międzyludzkich, w normalnym funkcjonowaniu i rozwoju każdego człowieka.
Gorące i zimne dni – czyli jak być przygotowanym na zmienną aurę?
Każdego dnia organizm człowieka musi być przygotowany na zmieniające się warunki zewnętrzne i być w stanie się do nich dostosowywać. Jeśli temperatura jest zbyt wysoka, natychmiastową reakcją fizjologiczną jest pocenie się, co ochładza ciało. Naczynia krwionośne się rozszerzają, ułatwiając tym samym przepływ krwi i pozbycie się nadmiaru ciepła z organizmu. W zimnych warunkach natomiast organizm robi wszystko, by zatrzymać ciepło. Pojawi się znana wszystkim „gęsia skórka” i szybkie drżenie mięśni, powodujące wzrost temperatury. Naczynia krwionośne będą skurczone, tym samym krew nie będzie tracić ciepła poprzez kontakt z chłodniejszym powietrzem. Naturalnymi barierami dla utrzymania ciepła są też tkanka tłuszczowa czy owłosienie na skórze. Te wszystkie mechanizmy prowadzą do zachowania przez organizm człowieka stałej temperatury ciała na poziomie 36,6°C.
Mało cukru, dużo cukru – jak to wszystko regulować?
Bywa, że nie można się oprzeć gorącej czekoladzie, ciastkom czy cukierkom. Wszystko tak apetycznie wygląda i kusi aromatem i smakiem. Zdarza nam się popełniać takie jedzeniowe „grzeszki”, a organizm jakoś musi zwalczyć nadmiar nagromadzonego cukru. Zasadniczą reakcją będzie zaangażowanie do pracy trzustki. Wydzielana przez nią insulina głównie stymuluje komórki do wykorzystywania glukozy w celu produkcji energii, zaś w mięśniach i wątrobie gromadzi się glikogen. O zgrozo, w tkance tłuszczowej nadmiar cukrów będzie przekształcany w zapasowy tłuszcz. Drugi z hormonów, glukagon, działa antagonistycznie. Próbując zwiększyć poziom cukru we krwi, stymuluje uwolnienie wszystkich zgromadzonych zapasów cukrów do krwi. Utrzymanie prawidłowego poziomu cukru we krwi jest niezwykle ważne dla poprawnego funkcjonowania większości narządów w naszym organizmie. Jego zbyt wysoki poziom może prowadzić do cukrzycy, zawału serca czy udaru. Najlepszym sposobem na uniknięcie tych schorzeń jest dobrze zbilansowana dieta, odpowiednia ilość snu i codzienna aktywność fizyczna.
Regulacja gazów oddechowych – by starczyło tlenu dla organizmu!
Człowiek wykonuje średnio od 15 do 18 oddechów na minutę. Tlen to absolutny lider wśród pierwiastków organizmu człowieka. Bez niego nie da się przeprowadzić żadnych procesów biologicznych. Bez jedzenia jesteśmy w stanie wytrzymać kilka tygodni, bez picia – parę dni, bez tlenu – zaledwie 3 minuty! Cała wymiana gazowa między środowiskiem a organizmem zachodzi w płucach, gdzie usuwany jest dwutlenek węgla, zanim stanie się toksyczny dla organizmu. Tlen natomiast jest transportowany do wszystkich komórek organizmu przez krew. Tam wpływa na metabolizm komórek, zwiększa poziom energii organizmu, a także zwiększa koncentrację, pamięć i wzmacnia pracę serca. W obecnych czasach większość osób ma zdecydowanie za mało tlenu w organizmie. Zdarza się, że tzw. wiek tlenowy jest dwa razy większy niż wiek biologiczny! Z tych powodów warto zadbać o prawidłowy poziom natlenienia poprzez różnego rodzaju aktywność fizyczną, ograniczenie codziennego stresu i spożywania używek: kawy, alkoholu czy papierosów.
Zaburzenia homeostazy, czyli jak się chronić przed stresem
Stres jest nieodłączną częścią codziennego życia każdego człowieka. Może być mobilizujący, pchający organizm do działania, pokonywania przeszkód i barier. Ten krótkotrwały i nagły jest zazwyczaj związany z różnymi wystąpieniami publicznymi, egzaminami czy zagrożeniami. Reakcja organizmu na zagrożenie jest niewątpliwie procesem ułatwiającym przeżycie. W ciągu kilku sekund następuje bardzo silne wydzielanie dwóch hormonów: adrenaliny i noradrenaliny, które powodują przyspieszenie akcji serca, oddechu i rozszerzenie źrenic. Organizm jest od razu gotowy do walki lub ucieczki. Na czynniki stresowe wpływają także zmiany temperatur, ciśnienia, poziomu natlenienia i nawodnienia. W takich sytuacjach organizm również jest w stanie sobie z tym wszystkim poradzić poprzez odpowiednie regulacje metaboliczne. Jednak długotrwały stres może powodować ogromne spustoszenie i zmiany w organizmie. Lista schorzeń powodowanych przez stres jest długa, jednak najczęściej pojawiającymi się problemami są choroby serca i układu krążenia. Udowodniono również, że stres odgrywa znaczącą rolę w powstawaniu nerwic i innych zaburzeń psychicznych.
Często nie zdajemy sobie sprawy, jak bardzo skomplikowane procesy zachodzą w każdej sekundzie w naszym organizmie. Wszystko po to, aby utrzymać homeostazę – stałość środowiska wewnętrznego organizmu. Jeśli równowaga jest zachowana, organizm jest zdrowy, bardziej odporny na choroby i zdolny do efektywnej obrony przed czynnikami stresogennymi. Warto go wspomagać zdrową dietą, odpoczynkiem i pozytywnym nastawieniem do życia, aby nie szkodzić jego funkcjonowaniu.
Autor: CN EXPERYMENT
