Gdynia – narodziny miasta nad Bożą Zatoczką
Gdynia jako miasto jest młoda, ma zaledwie 89 lat, jednak jej dzieje korzeniami swymi sięgają czasów średniowiecza. Była wtedy jedną z wielu osad położonych nad Zatoką Gdańską. Pierwsza historyczna wzmianka pochodzi z roku 1253, nazwa ”Gdina” pojawia się wówczas w dokumencie biskupa kujawskiego Wolimira, jako wioska należąca do parafii oksywskiej. W XIV wieku była Gdynia własnością rycerską panów z Rusocina, którzy w roku 1380 podarowali wioskę klasztorowi kartuzów z dzisiejszych Kartuz i w ich ręku pozostawała aż do kasaty zakonu, a więc prawie do końca wieku XVIII. W 1772 roku, po pierwszym rozbiorze Polski, przeszła we władanie państwa pruskiego i stan ten utrzymywał się aż do roku 1918. Przez wieki była wsią rolniczą i rybacką, a na początku wieku XX wystąpiła w jeszcze jednej roli – jako letnisko. Uruchomienie w 1870 roku linii kolejowej Gdańsk – Koszalin sprzyjało rozwojowi wsi i letniska, gdyż od 1898 roku pociągi zatrzymywały już na przystanku kolejowym Gdynia, zbudowanym tuż przy wiejskim siedlisku. W 1910 roku Gdynia liczyła 900 mieszkańców, w sezonie liczba letników dochodziła do 500. Zachwycali się urodą czystej plaży i błękitnej zatoki, nazywając ją Bożą Zatoczką.
Odzyskanie niepodległości przez Polskę w roku 1918 zaktywizowało mieszkających w Gdyni Polaków do działań, mających na celu przejęcie władzy z rąk pruskiej administracji. Powstała złożona z działaczy ruchu kaszubskiego Rada Rewolucyjna, która usunęła pruskiego wójta i wprowadziła język polski jako język urzędowy. Na czele rady stanął Jan Radtke, późniejszy pierwszy wójt polskiej Gdyni. W 1919 roku, na mocy traktatu pokojowego w Wersalu, odrodzona Polska otrzymała 72 km wybrzeża Bałtyku i Gdynia znalazła się już w granicach Rzeczypospolitej. W lutym 1920 roku do Gdyni wkroczyły oddziały „Błękitnej Armii” gen. Józefa Hallera. Mieszkańcy przywitali polskie wojsko procesją ze sztandarami i łzami w oczach. Szwadron II Pułku Szwoleżerów Rokitniańskich dokonał żołnierskich zaślubin z Bałtykiem. Dowódca szwadronu, rotmistrz Zdzisław Rozwadowski tak wspomina tamten pamiętny dzień, 12 lutego 1920 roku: „ Podczas gdy wszyscy ludzie wraz z całą procesją ustawiali się w pewnym oddaleniu od wody, odczułem konieczność wydania komendy „w prawo”. Uznałem, iż jedyną formą złączenia się z polskim morzem może być tylko wejście do jego wód, aż po końskie kolana, całego szwadronu”. Dwa dni wcześniej, 10 lutego, w pobliskim Pucku, odbyły się uroczyste zaślubiny Polski z morzem, dokonane przez gen. Józefa Hallera, który w obecności gości z całej Polski, wrzucił w wody Bałtyku platynowy pierścień, ofiarowany przez Polonię Gdańską, jako symbol jedności Macierzy z morzem i powrotu Polski nad Bałtyk. Kilka miesięcy po tych uroczystych wydarzeniach zapadła decyzja o budowie portu. Uwarunkowania geopolityczne wyznaczyły Gdyni dziejową rolę w rozwoju gospodarczym odrodzonego po rozbiorach kraju. Zaistniała konieczność budowy portu, który uniezależniłby gospodarkę morską Rzeczypospolitej od Wolnego Miasta Gdańska. Departament Spraw Morskich Ministerstwa Spraw Wojskowych, kierowany przez kontradmirała Kazimierza Porębskiego, zlecił inż. Tadeuszowi Wendzie dokonanie wyboru najlepszego miejsca pod budowę portu. Po analizie uwarunkowań i wizji lokalnej zapadła decyzja, że najlepszym miejscem będzie torfowa dolina rzeki Chylonki, między Kępą Oksywską a wsią Gdynia. 30 sierpnia 1920 roku zatwierdzony został projekt budowy Tymczasowego Portu Wojennego i Schroniska dla Rybaków. Budowa rozpoczęła się wiosną1921 roku, a 23 września 1922 roku Sejm Rzeczypospolitej uchwalił historyczną ustawę o budowie portu morskiego w Gdyni. W kwietniu 1923 roku otwarto Tymczasowy Port Wojenny i Schronisko dla Rybaków, był to drewniany pomost o długości 550 m, ze 170-metrowym odgałęzieniem. Na uroczystość przybyli: prezydent RP Stanisław Wojciechowski, premier gen. Władysław Sikorski oraz prymas Polski kardynał Edmund Dalbor.
Już od 1923 roku Rada Gminna z wójtem Janem Radtke starała się o nadanie praw miejskich, w rok później została sporządzona i wysłana w tej sprawie petycja do władz centralnych. 25 marca 1925 roku Rada podjęła uchwałę o przekształceniu Gdyni w gminę miejską. Decyzję tę poparł wojewoda pomorski Stanisław Wachowiak. Z jego inicjatywy został zorganizowany w Toruniu we wrześniu tego roku zjazd ministrów z udziałem komisarza generalnego RP w Gdańsku, na którym zostały podjęte decyzje w sprawie granic i administracji przyszłego miasta. 10 lutego 1926 roku Rada Ministrów nadała Gdyni prawa miejskie.
