Człowiek empatyczny potrafi współodczuwać emocje towarzyszące innym ludziom, ponieważ cechuje go wysoko rozwinięta empatia. Jest również wrażliwy, dojrzały, pomocny, dzięki temu łatwiej mu zbudować satysfakcjonujące i stałe relacje społeczne. Czym właściwie jest empatia i w jaki sposób się objawia? Co wpływa na jej rozwój?
Jak prawidłowo zdefiniować empatię?
Empatia to słowo z języka greckiego (empátheia – cierpienie), które na stałe zagościło w języku polskim. Psychologiczna definicja opisuje empatię jako zdolność do współodczuwania emocji, uczuć i stanów psychicznych u innych ludzi. Mówiąc najprościej, empatia pozwala nam wczuć się sytuację bliskich osób, znajomych, czy bohaterów filmów, książek i reklam. Terapeuci podkreślają, że wysoko rozwinięta empatia jest pozytywną cechą, która pozwala nam budować satysfakcjonujące relacje międzyludzkie oraz ukazuje naszą dojrzałość emocjonalną. Warto wspomnieć, że my sami mamy wpływ na rozwój naszej empatii – przez całe życie możemy ćwiczyć i wzmacniać zdolność do współodczuwania, np. poprzez uczestnictwo w wolontariacie.
Badacze rozróżniają również kilka typów empatii, które mogą ze sobą współwystępować, ale co ważne – nie muszą. Możemy na przykład współodczuwać smutek drugiej osoby oraz ją pocieszać, ale równocześnie nie rozumieć motywacji jej smutku. Empatia dzieli się na:
• empatię emocjonalną – jesteśmy w stanie współodczuwać lub wyobrazić sobie uczucia i emocje innych ludzi,
• empatię poznawczą – nie tylko rozpoznajemy uczucia i emocje drugiej osoby, ale również je rozumiemy,
• empatię współczującą – zrozumienie uczuć pozwala nam nieść pomoc, ponieważ wiemy jakiego rodzaju wsparcia oczekuje druga osoba.
Empatia – jak się objawia?
Reakcja empatyczna może być automatyczna, świadoma lub nieświadoma. Składają się na nią również: aktywne słuchanie, obserwacja gestów, naśladowanie ruchów ciała osoby, z którą pozostajemy w sytuacji komunikacyjnej, przyspieszenie bicia serca, zmiany w mimice naszej twarzy.
Empatia związana jest nie tylko z uczuciami i emocjami. Objawia się poprzez:
• prawidłowe wczucie się w sytuację innej osoby,
• umiejętność rozróżnienia emocji i uczuć,
• akceptację ludzkiej indywidualności,
• chęć poświęcenia się dla dobra innych,
• chęć niesienia pomocy i bezinteresowne zaangażowanie,
• otwartość na drugiego człowieka i serdeczny sposób bycia,
• poczucie humoru i umiejętność wprowadzania dobrego nastroju,
• zrozumienie i akceptację własnej przeszłości.
Ważny jest zwłaszcza ostatni punkt, ponieważ zdolność do empatyzowania oraz stopień rozwinięcia empatii zależą również od naszej przeszłości. Co to oznacza? Łatwiej jest nam zrozumieć emocje, zachowania i motywacje osób, które znalazły się w takiej samej sytuacji, co my w przeszłości.
Jak rozwija się nasza empatia?
Empatia zaczyna się w nas kształtować już na poziomie wieku przedszkolnego – około piątego roku życia. Na poziom jej dostatecznego rozwinięcia wpływa jednak wiele różnych czynników. To sprawia, że każdy człowiek charakteryzuje się inaczej rozwiniętą zdolnością do empatyzowania. Z kolei brak empatii może być powiązany z zaburzeniami psychicznymi, w tym z zaburzeniami osobowości, lub z traumatycznymi wydarzeniami, do których doszło w przeszłości, np. z dorastaniem w rodzinie dysfunkcyjnej, porzuceniem przez rodziców, utratą bliskiej osoby, odrzuceniem przez rówieśników.
Empatia kształtuje się na podstawie relacji rodzinnych, relacji z rówieśnikami, relacji z nauczycielami, a także dzięki opiece nad własnym czworonogiem. Najważniejszą rolę odgrywają jednak rodzice i bliscy, którzy powinni od najmłodszych lat edukować dziecko, rozmawiać z nim o emocjach, uczuciach, pokazywać mu właściwe zachowania, postawy oraz okazywać miłość i wsparcie.
Przyczyny odpowiadające za rozwój empatii
Psychologowie oraz badacze na podstawie obserwacji i badań naukowych wyróżnili trzy grupy czynników, które bezpośrednio odpowiadają za rozwój empatii. Wymienia się wśród nich: czynniki biologiczne, predyspozycje psychologiczne oraz predyspozycje środowiskowe.
Nasze DNA tylko w 50% odpowiada za rozwój empatii. Szczególnie ważne są predyspozycje psychologiczne oraz predyspozycje środowiskowe, na które wpływają prawidłowe relacje międzyludzkie. Przyjmuje się, że osoby wychowane w szczęśliwej, kochającej i wspierającej się rodzinie są zdecydowanie bardziej empatyczne.
Współcześnie popularny jest mit, który zakłada, że to kobiety cechują się lepiej rozwiniętą zdolnością do empatyzowania. Płeć jednak nie wywiera żadnego wpływu na empatię. Mit odzwierciedla natomiast oczekiwania społeczne, co do roli płci męskiej. Mężczyzna ma być ostoją spokoju i siły, co oznacza, że nie powinien wylewnie okazywać własnych uczuć. Musi natomiast zapewnić bezpieczeństwo oraz byt rodzinie.
