Obserwowanie tego, jak rosną dzieci, jest największą radością dla rodziców, również w tym dosłownym znaczeniu. Nie zawsze jednak proces wzrostu dziecka przebiega prawidłowo. Co jest przyczyną niskorosłości? Jak często występuje ta przypadłość i jakie są jej uwarunkowania?
Rodzaje niskorosłości i częstość występowania
Obecnie najczęściej lekarze odnotowują niedobór wzrostu, który jest efektem uwarunkowań genetycznych i bywa dziedziczony. Nie jest to jednak regułą. W przypadku wielodzietnych rodzin rozpoznanie niskorosłości może wystąpić u jednego z rodzeństwa, podczas gdy pozostałe dzieci mogą się rozwijać prawidłowo. Szacuje się, że niskorosłość występująca na podłożu rodzinnym może dotyczyć nawet do 10% całej populacji. Jest to więc dość powszechny problem. Jeśli mamy do czynienia z przypadłością, która występuje rodzinnie, lekarze z reguły nie podejmują szczególnych działań.
Niskorosłość o podłożu chorobowym stwierdza się znacznie rzadziej niż uwarunkowaną poprzez dziedziczenie. Przyczyną tego stanu mogą być zaburzenia równowagi hormonalnej. Za nieprawidłowy wzrost może odpowiadać niedobór hormonów wzrostu. Inną przyczyną bywa niedoczynność tarczycy bądź nieprawidłowa praca kory nadnerczy. Niedobór wzrostu może być też wywołany przez schorzenia przewlekłe, takie jak mukowiscydoza, wrodzone wady serca czy zespół złego wchłaniania. Każdy tego typu przypadek powinien być przedmiotem odrębnej konsultacji lekarskiej. Niemniej niskorosłość, która jest wynikiem określonych schorzeń, występuje dość rzadko. Wrodzony niedobór hormonu wzrostu czy niedoczynność tarczycy odnotowuje się w przypadku 1/5000–10 000 urodzeń. Nieprawidłowości genetyczne, które wywołują niskorosłość, są jeszcze mniej powszechne.
Niestety, na świecie wciąż występują przypadki niskorosłości, która jest wynikiem niedożywienia. Problem ten praktycznie nie dotyczy już krajów Zachodu, niemniej jeszcze kilkadziesiąt lat temu był on powszechny również w naszej części Europy. Niskorosłość wynikająca z niedostatecznej podaży białka i kalorii była tylko jednym z wielu objawów dramatycznych zaniedbań w zakresie opieki nad dziećmi. Tego typu przypadłości nadal występują w niektórych rejonach świata. Przykładem może być Korea Północna czy kraje afrykańskie.
Niskorosłość a zespół Turnera
Warto pamiętać, że niski wzrost w przypadku dziewczynek może być jednym z symptomów zespołu Turnera – uwarunkowanego genetycznie zespołu wad wrodzonych, którego występowanie określa się na poziomie 1/2000–2500 urodzeń. Najczęściej zostaje on zdiagnozowany w wieku przedszkolnym. To bardzo poważne schorzenie, które wymaga kompleksowej terapii, między innymi opierającej się na podawaniu hormonu wzrostu, ale również na prowadzeniu hormonalnej terapii zastępczej, która poprawia jakość życia i indukuje proces dojrzewania. Badania nad zastosowaniem hormonów wzrostu w zespole Turnera prowadzono w latach 80. w Stanach Zjednoczonych. Dopiero w 1997 roku amerykańska Agencja ds. Żywności i Leków dopuściła ten sposób leczenia. Obecnie jest on również dostępny w Polsce.
Co powinno zaniepokoić rodziców?
W większości przypadków dzieci niskorosłe rozwijają się prawidłowo. Niska urodzeniowa masa ciała również nie musi oznaczać rozwoju niskorosłości. Często dzieci o drobnej budowie ciała przy urodzeniu rozwijają się bardzo intensywnie w późniejszych miesiącach i latach życia. Rozwój psychofizyczny dziecka z niskorosłością może nie odbiega
od normy, dlatego rodzice zaczynają dostrzegać niższy wzrost swojej pociechy dopiero na etapie edukacji przedszkolnej, na tle innych dzieci.
Istnieją symptomy niskorosłości, które mogą zostać dostrzeżone przez lekarzy na wczesnym etapie rozwoju dziecka. W przypadku niedoboru hormonu wzrostu u niemowląt płci męskiej mogą wystąpić nieprawidłowości w ukształtowaniu narządów płciowych. Możliwe jest także występowanie zaburzeń glikemii. U małych dzieci tego typu zaburzenia mogą być trudne do zdiagnozowania i konieczne może być wykonanie kompleksowych badań lekarskich.
Szczególnie niepokojące może być gwałtowne zatrzymanie się procesu wzrostu dziecka, jeśli dotąd przebiegał on prawidłowo. Powodem może być nieprawidłowe funkcjonowanie przysadki mózgowej. Postawienie takiej diagnozy wymaga jednak szczegółowych badań.
W przypadku nieprawidłowego funkcjonowania tarczycy, mogą się pojawić takie objawy, jak:
- duży przyrost masy ciała, niewspółmierny do stosowanej diety;
- suchość skóry, łącznie z jej złuszczaniem;
- mała tolerancja na niskie temperatury i ciągłe uczucie chłodu;
- apatia i ospałość.
Jeśli dziecko wydaje się rodzicom mniejsze niż jego rówieśnicy, a przy tym występują inne symptomy, należy się skonsultować z lekarzem. Jednym z elementów wywiadu lekarskiego będzie pytanie o niskorosłość w rodzinie, w celu wykluczenia bądź potwierdzenia dziedzicznego charakteru tej przypadłości.
Leczenie niskorosłości
Jeśli u dziecka zostanie zdiagnozowana niskorosłość, która jest rezultatem niedoczynności tarczycy, należy się nastawić na długotrwałą i, niestety, dość uciążliwą terapię. Podobnie jest zresztą w przypadku wszystkich chorób autoimmunologicznych. Pacjent musi dożywotnio przyjmować hormon produkowany przez tarczycę – tyroksynę. Natomiast hormon wzrostu podaje się do momentu, w którym kończy się biologiczny proces rośnięcia, co ustala już lekarz. Oczywiście cała terapia musi być monitorowana przez lekarza i konieczne jest przeprowadzanie okresowych badań. W zespole Turnera i w przypadku zaburzeń funkcji przysadki mózgowej koniecznej jest codzienne podawanie hormonu wzrostu w zastrzykach. Po zakończeniu terapii hormonalnej pacjent powinien pozostawać pod stałą opieką endokrynologa.
Czy leczenie hormonem wzrostu jest bezpieczne?
Stosowane obecnie leczenie hormonem wzrostu cechuje się dużym profilem bezpieczeństwa, o ile jest prowadzone pod nadzorem lekarskim. Przeciwwskazania do wdrożenia tej terapii obejmują ostre stany krytyczne, które zagrażają życiu (np. ciężką niewydolność oddechową, urazy wielonarządowe), i aktywny proces nowotworowy. Natomiast można podawać hormon wzrostu dzieciom łącznie ze szczepieniami ochronnymi. Również choroby infekcyjne, nawet te o dość gwałtownym przebiegu, nie powinny być przeciwwskazaniami do terapii hormonalnej.
Działania niepożądane obserwuje się raczej rzadko. Mogą one obejmować bóle głowy, nudności i wymioty, zaburzenie widzenia, a czasami zatrzymanie wody w organizmie. W przypadku nasilenia powyższych objawów, należy skonsultować się z lekarzem. Wzmożone uczucie łaknienia, które może być całkiem normalnym objawem przy tym leczeniu, bywa przyczyną nadmiernego przyrostu masy ciała, zwłaszcza przy braku prawidłowej diety. Rodzice powinni w takiej sytuacji o odpowiedni sposób odżywiania się swoich dzieci, zachęcając je zarazem do wzmożonej aktywności fizycznej.
