Czym jest trądzik odwrócony (hidradenitis suppurativa)?

Trądzik odwrócony znany jest również jako Hidradenitis suppurativa (HS) lub choroba Velpeaua. To przewlekła, nawracająca, zapalna choroba skóry. Ma charakter ogólnoustrojowy i może wpływać na inne narządy i układy organizmu. Trądzik odwrócony nie jest chorobą zakaźną, nie można się nią zarazić.

Trądzik odwrócony charakteryzuje się:

• uporczywymi, bolesnymi guzkami;
• ropniami;
• przetokami, czyli kanałami odprowadzającymi ropę;
• zmiany mogą pękać, powodując powstanie blizn.

Stan zapalny wpływa na mieszki włosowe w obszarach, w których występuje dużo gruczołów potowych – w fałdach skórnych, takich jak:

• pachy;
• pachwiny;
• pośladki i piersi;
• okolice narządów płciowych;
• nietypowo skóra owłosiona głowy, kark oraz skóra za uszami;
• w rzadkich przypadkach zmiany mogą również pojawić się na brzuchu i klatce piersiowej. 

 Umiejscowienie zmian może różnić się w zależności od płci. Trądzik odwrócony częściej dotyka kobiety, lecz bardziej nasilone zmiany występują u mężczyzn. Zwłaszcza w okolicach krocza, odbytu oraz w szparze międzypośladkowej. Chory odczuwa: 

• Ból – piekący, palący, kłujący, ściskający, rozpierający, tnący, pulsujący, ostry. Zazwyczaj jest związany z głęboko osadzonymi guzkami zapalnymi. 
• Świąd – w miejscu zajętej skóry. Dotyka aż 62% pacjentów. Do czynników, nasilających uczucie świądu zalicza się: pocenie się, ciepło, aktywność fizyczną, gorącą wodę lub stres.
• Nieprzyjemny zapach – pochodzi z zawartości ropni obecnych na zajętym obszarze skóry. W zmianach tych często dochodzi do namnażania się bakterii beztlenowych. Te rozkładając zawartość ropni, powodują powstanie związków o charakterystycznym zapachu. Zapach uwalnia się wraz z ropną treścią w następstwie pękania wykwitów skórnych.

Dlaczego leczenie trądziku odwróconego jest wyzwaniem?

Wciąż brak ujednoliconych wytycznych postępowania, dlatego leczenie jest wyzwaniem zarówno dla lekarzy, jak i pacjentów. Opcje terapeutyczne w trądziku odwróconym to leczenie farmakologiczne oraz procedury zabiegowe. Powinny one iść w parze razem z modyfkacją stylu życia (redukcja masy ciała u chorych z nadwagą, zaprzestanie palenia, stosowanie przewiewnej odzieży). Gdy objawy trądziku odwróconego nie są dokuczliwe, wystarczy codzienna higiena skóry preparatem przeciwbakteryjnym oraz przykładanie ciepłych kompresów. Te ułatwiają ewakuację treści ropnej. Postacie bardziej zaawansowane wymagają antybiotykoterapii miejscowej albo leczenia ogólnego. Skuteczna może się również okazać laseroterapia. Przy nasilonych objawach bólowych z pomocą mogą przyjść niesteroidowe leki przeciwzapalne (ibuprofen), preparaty z 5% lidokainą, diklofenak czy okłady z lodu.

Czytaj też: Jak usunąć blizny potrądzikowe?

Farmakologiczne metody leczenia – co stosuje się obecnie?

To podstawa leczenia zmian o łagodnym nasileniu w fazie zapalnej trądziku odwróconego. Wykorzystuje się do tego:

• klindamycynę 1% w postaci płynu lub emulsji. Stosowana jest 2 razy dziennie na zmienione chorobowo miejsca na skórze przez okres nie dłuższy niż 3 miesiące. Jej głównym zadaniem jest redukcja stanu zapalnego trądziku odwróconego. Antybiotykoterapia stosowana jest zwykle przez okres 3 miesięcy;
• 15% krem z rezorcyną jest wykorzystywany w leczeniu II rzutu. Rezorcyna wykazuje działanie keratolityczne, antyseptyczne oraz przeciwświądowe, hamuje wydzielanie łoju, wspomaga udrażnianie mieszków włosowych. Może być stosowana w ostrych i przewlekłych zmianach chorobowych trądziku odwróconego o nasileniu od łagodnego do umiarkowanego. 

Nowoczesne zabiegi i terapie wspomagające leczenie

• Retinoidy – czyli izotretynoina oraz acytretyna. Ich działanie polega na regulacji procesu różnicowania, rogowacenia i odnowy naskórka. Stosowane są w średnim oraz ciężkim nasileniu trądzika różowatego w stanie zapalnym. Nie są one lekami stosowanymi z wyboru, jednakże mogą okazać się skuteczne u części pacjentów. Retinoidy stosowane są doustnie przez okres od 3 do 12 miesięcy.
• Leki hormonalne – uważa się, że na zaostrzenie HS wpływają androgeny. Zmiany hormonalne, do których dochodzi podczas cyklu menstruacyjnego lub ciąży, mogą pogorszyć objawy HS. Terapia hormonalna obejmuje przyjmowanie takich leków jak: octan cyproteronu lub spironolakton, które stosowane są wyłącznie u kobiet. Przyjmowane doustnie mogą być stosowane jako jedyna terapia (monoterapia) w łagodnym do umiarkowanego HS lub w ciężkich przypadkach w połączeniu z innymi metodami leczenia. 
• Glukonian cynku – stosowany doustnie może wykazać istotne korzystne działania w terapii wspomagającej we wczesnych fazach HS. Jego działanie opiera się głównie na właściwościach przeciwzapalnych; hamuje on także chemotaksję neutroflów oraz rozwój limfocytów Th17, biorących udział w rozwoju choroby. 
• Toksyna botulinowa – hamuje funkcje gruczołów apokrynowych, zmniejsza ryzyko pęknięcia mieszka włosowego oraz rozwoju dalszej reakcji zapalnej.

Leczenie biologiczne – rewolucja w terapii trądziku odwróconego

Adalimumab jest lekiem, należącym do grupy inhibitorów TNF-alfa, cytokiny, która pełni kluczową rolę w rozwoju wielu chorób o podłożu autoimmunizacyjnym. Stosowany jest on u dorosłych oraz dzieci ≥ 12 r.ż.w formie zastrzyków podskórnych w leczeniu trądzika różowatego. Pacjenci zanim zostaną zakwalifkowani do terapii biologicznej, przechodzą badania przesiewowe, aby wykluczyć m.in. zakażenie wirusem HIV, wirusowe zapalenie wątroby, gruźlicę, nowotwór czy ciążę. Ciężka niewydolność serca, niewydolność wątroby i choroby demielinizacyjne (stwardnienie rozsiane, z. Guillain-Barré) są bezwzględnymi przeciwwskazaniami do rozpoczęcia tego leczenia.

Kiedy konieczna jest interwencja chirurgiczna?

Jest to zazwyczaj rozwiązanie dla pacjentów o ciężkich zmianach zapalnych trądzika odwróconego, często niereagujących na leczenie farmakologiczne. Wyróżnia się: 

• Deroofng – minimalnie inwazyjna, oszczędzająca tkanki interwencja chirurgiczna w leczeniu łagodnych do umiarkowanych zmian HS. Lekarz usuwa sklepienie lub górną część tkanki nad przetoką za pomocą lasera, nożyczek chirurgicznych lub elektrochirurgii. Ranę zabezpiecza opatrunkiem do momentu wygojenia się tkanek.
• Laseroterapia – obecnie stosowane są lasery CO2 oraz laser Nd:Yag (neodymowo-yagowy), o odmiennych działaniach i zastosowaniu. Laser CO2 umożliwia usuwanie zmian przewlekłych o umiarkowanym lub dużym zaawansowaniu. Wycięcie przy jego pomocy przeprowadzane jest w znieczuleniu miejscowym lub ogólnym. W porównaniu do tradycyjnego leczenia chirurgicznego trądzika odwróconego powoduje mniejsze bliznowacenie oraz mniejszy ból po wykonanym zabiegu.
• Radykalny zabieg chirurgiczny – przeprowadzany jest dopiero w przypadku pacjentów w stopniu III nasilenia klinicznego skali Hurley. Polega na szerokim wycięciu zmian chorobowych, z marginesem 1-2 cm zdrowych tkanek. Rany zaopatrywane są często za pomocą przeszczepów skóry pośredniej grubości lub przy pomocy plastyki płatowej skóry. Jest to zabieg inwazyjny, przeprowadzany w znieczuleniu ogólnym. 

Znaczenie diety i stylu życia w terapii wspomagającej

Modyfkacja stylu życia u chorych na trądzik odwrócony polega głównie na redukcji masy ciała u osób z nadwagą, zaprzestania palenia, stosowania przewiewnej odzieży. Szacuje się, że około 90% chorych na trądzik odwrócony to osoby, u których występował, bądź dalej występuje nikotynizm w wywiadzie. Nikotyna zwiększa liczbę komórek naskórka, co może prowadzić do lejkowatej hiperkeratozy i okluzji w obrębie mieszka włosowego. To właśnie te dwa procesy są przyczyną wystąpienia uciążliwych objawów trądziku odwróconego u palaczy.

Ponadto istnieje wiele schorzeń współistniejących, wynikających często ze złego stylu życia. Należy do nich zespół metaboliczny – zespół czynników wpływających na zwiększone ryzyko rozwoju miażdżycy i cukrzycy typu 2 oraz powikłań sercowonaczyniowych. Rozpoznanie jest możliwe, gdy spełnione są dowolne 3 z 5 kryteriów: zwiększony obwód talii, nadciśnienie tętnicze, cukrzyca typu 2 lub stan przedcukrzycowy, podwyższony poziom triglicerydów oraz podwyższone stężenie HDL. Inne choroby, które towarzyszą trądzikowi odwróconemu to: cukrzyca, anemia, zespół policystycznych jajników, spondyloartropatie, nieswoiste zapalenia jelit (IBD–infammatory bowel disease), niealkoholowa stłuszczeniowa choroba wątroby (NAFLD).

Podsumowanie – jaka terapia przynosi najlepsze efekty?

Terapia leczenia trądzika odwróconego powinna być dostosowana indywidualnie do nasilenia zmian i objawów choroby. Leczenie farmakologiczne oraz procedury zabiegowe zawsze powinny iść w parze z modyfkacją stylu życia. Kluczowe są: redukcja masy ciała u chorych z nadwagą, zaprzestanie palenia, stosowanie przewiewnej odzieży, codzienna higiena skóry preparatem przeciwbakteryjnym oraz przykładanie ciepłych kompresów (gdy objawy trądzika zaostrzonego nie są nasilone). Postacie bardziej zaawansowane wymagają antybiotykoterapii miejscowej albo leczenia ogólnego. Skuteczna może się również okazać laseroterapia. Leczenie biologiczne trądzika odwróconego (Adalimumab) jest bardzo skuteczne, jednak wymaga odpowiedniej kwalifikacji pacjenta. 

*materiał stworzono na podstawie poradnika „Trądzik odwrócony. Poradnik dla pacjentów” prof. Wioletta Barańska-Rybak, Miłosz Lewandowski, Zuzanna Świerczewska, Gdański Uniwersytet Medyczny, 2021 r.