Mózg to niesamowita maszyna. Dzięki niemu się poruszamy, czujemy, myślimy abstrakcyjnie, tworzymy traktaty filozoficzne i budujemy miasta. Ten wyjątkowy organ zapewnia sprawne funkcjonowanie całego organizmu. Koordynuje pracę każdego narządu i wszystkich komórek, wpływa na bieg naszych myśli i zachowań. Jakie są tajemnice mózgu? Co się kryje za jego skutecznością?
MÓZG – CENTRUM DOWODZENIA
„Mózg” to niejako nazwa zbiorcza. Za tym określeniem kryje się część ośrodkowego układu nerwowego umieszczona wewnątrz czaszki. Wraz z pniem mózgowym, wchodzi w skład mózgowia, które z kolei rozszerza listę o inne komponenty, m.in. rdzeń kręgowy i płaty mózgowe (ciemieniowy, skroniowy, czołowy, potyliczny).
Za komunikację pomiędzy mózgiem a resztą organizmu odpowiadają neurony, czyli liczone w miliardach maleńkie elementy układu nerwowego o zmiennym progu pobudliwości, zdolne do wytwarzania, hamowania i przewodzenia sygnałów elektrycznych wewnątrz organizmu. To dzięki nim oddychamy, odbieramy bodźce dotykowe, słuchowe, wewnątrz organizmu dochodzi do rozmaitych procesów metabolicznych, następuje regulacja ciśnienia tętniczego. Neurotransmisja (komunikacja między komórkami) generuje także bardziej skomplikowane operacje, sprawiając, że jesteśmy zdolni do zapamiętywania, kojarzenia, czucia i myślenia abstrakcyjnego.
Swoista korelacja pomiędzy naszą pamięcią zmysłową a emocjonalną, biologią a umysłowością, sprawia, że stajemy się istotami świadomymi swego istnienia. Pod tym względem w królestwie zwierząt nie mamy sobie równych.
CIĘŻKI MÓZG, LOTNY UMYSŁ?
Średnia masa mózgu osoby dorosłej waha się w granicach 1200–1400 g (ok. 1375 g u mężczyzn; 1240 g u kobiet). Wbrew obiegowym opiniom, masa mózgu nie wpływa na osobnicze uzdolnienia. Co więcej, człowiek wraz z wiekiem traci jej część (10% około 20. roku życia), co jednak nie musi oznaczać ograniczenia zdolności poznawczych.
Dla przykładu, mózgi niektórych ssaków – słonia (ok. 6500 g) czy wieloryba (ok. 7800 g) – kilkakrotnie przekraczają masę mózgu ludzkiego. Mimo to wspomniane zwierzęta z pewnością nie są wielokrotnie inteligentniejsze od człowieka.
Zakładając, że średnia masa słonia wynosi 4000 kg, procentowo mózg w jego ciele zajmuje jedynie 0,162%. Z kolei mózg czterokilogramowego kota, którego majestatowi wielu przypisuje milczącą inteligencję, waży 30 g, co stanowi zaledwie 0,75% objętości całego organizmu. W tym zestawieniu mózg człowieka wypada najkorzystniej – zajmuje „aż” 2% masy ciała.
Chociaż skupiamy się na tak niepozornych wartościach, to właśnie przez ten niewielki obszar przepływa aż 15% krwi krążącej w organizmie. A to wszystko dlatego, ponieważ mózg potrzebuje tlenu znacznie bardziej niż jakikolwiek inny organ, nawet serce (jego potrzeby są w tej materii nawet 10-krotnie większe).
MÓZG, CZYLI… ORZECHOWA GALARETA
Popularne powiedzenie „mieć olej w głowie” nabiera dosłownego sensu, gdy przyjrzymy się mózgowi pod względem jego zawartości. Nasze wyjątkowe centrum logistyczne składa się w około 1/3 z tłuszczu. Reszta to woda, białka oraz sole mineralne. W całości przypomina zatem orzech o konsystencji galarety.
Warto wiedzieć, że tłuszcze wchodzą w skład mielinek, czyli rdzennych osłonek włókien nerwowych, chroniących je przed degeneracją i zapewniających organizmowi sprawną transmisję między neuronami. Wskazuje się, że ogólną przyczyną autoimmunologicznej choroby zapalnej – stwardnienia rozsianego – jest właśnie uszkodzenie mielinek nerwowych. Zaburzona komunikacja między komórkami powoduje u chorego m.in. utratę czucia w kończynach.
DIETA MÓZGU
Aby przez lata szczęśliwie korzystać z potencjału mózgu, należy dostarczać mu odpowiedniego pożywienia. Dobrze zbilansowana dieta kojarzy nam się głównie ze smukłą sylwetką. A nie powinno tak być. Rozważne odżywianie to znacznie więcej niż radość w przymierzalni. To przede wszystkim paliwo dla organizmu, który pracuje nawet wtedy, gdy śpi nasza świadomość. Ponieważ ze wszystkich racji żywieniowych mózg pochłania aż 20%, warto zwrócić uwagę, z czego czerpie „paliwo”.
Kwasy tłuszczowe wielonienasycone
Ze względu na swój skład, najistotniejszą pożywką dla mózgu będą tłuszcze, czyli wielonienasycone kwasy tłuszczowe (znane jako omega 3 i omega 6). Owiany złą sławą cholesterol („sterol”, czyli tłuszcz), jest w istocie niezwykle dla organizmu ważny, o ile zachowane są właściwe proporcje między frakcjami LDL (tzw. złym cholesterol) i HDL (tzw. dobry cholesterol). Cholesterol wchodzi w skład otoczek w wszystkich komórek i błon komórkowych. Ponadto witaminy rozpuszczalne w tłuszczach (A, D, E, K) bez jego udziału nie miałyby szans odgrywać swoich ról.
Uwaga! Mózg nie gromadzi zapasów tłuszczu. Wielonienasycone kwasy tłuszczowe musimy mu dostarczać wraz z pożywieniem, a jeśli okazuje się to niewystarczające, dodatkowo suplementując specyfikami dostępnymi w aptekach.
Źródła kwasów omega w pożywieniu
Zasobnym źródłem dobrze przyswajalnych tłuszczów są: mięso rybie, szpinak, rośliny zielone, oliwki, nasiona, oleje roślinne (słonecznikowy, wiesiołkowy, sezamowy, kukurydziany). Pamiętajmy jednak, że każda obróbka termiczna, tj. smażenie czy zapiekanie, konwertuje pożyteczne dla organizmu wielonienasycone kwasy tłuszczowe do tłuszczów nasyconych, które powodują wzrost frakcji LDL w organizmie, a w dalszej konsekwencji – choroby naczyń. Wskutek zwężenia przepustowości tych ostatnich dochodzi do niedotlenienia mózgu, co po pewnym czasie znacznie obniża jego sprawność. Pojawiają się znużenie, tendencje do szybkiego męczenia się, ospałość, depresja, brak koncentracji, trudności w przyswajaniu i interpretacji informacji oraz wiele innych problemów, łącznie z poważnymi schorzeniami układu sercowo-naczyniowego.
Białka
Białka również są istotne dla funkcjonowania komórek mózgowych. Jako białka receptorowe, mają swój udział w tak ważnym dla nas przekazywaniu impulsów nerwowych. Ponadto znajdują zastosowanie jako przeciwciała oraz mechaniczna ochrona. Jak wcześniej wspomniano, wchodzą także w skład tkanki mózgowej. Cenne białko znajdziemy w takich produktach, jak: jaja, awokado, mięso białe, wołowina, mleko, orzechy, migdały, twarogi.
Węglowodany
Mózg do codziennej pracy potrzebuje energii. Skąd będzie ją czerpać? Przede wszystkim z węglowodanów. Najwydajniejszą pożywką są te pokarmy, które uwalniają glukozę stopniowo, nie zaś gwałtownie i krótkotrwale (wszelkie produkty przetworzone, słodycze). Nieodpowiednia podaż glukozy albo jej nieprawidłowy metabolizm przyczyniają się do zaburzeń najprostszych funkcji poznawczych, takich jak pamięć, ocena sytuacja czy zdolności językowe. Doskonałymi źródłami dobrze przyswajalnych węglowodanów będą m.in.: surowe warzywa i owoce, ziarna zbóż, ciemne pieczywo, brązowy ryż, płatki owsiane, kasza.
Witaminy
Istotne w profilaktyce zmian zwyrodnieniowych w obrębie ośrodkowego układu nerwowego oraz obwodowego układu nerwowego jest dostarczanie mózgowi witamin z grupy B (B1, B12). Znajdziemy je przede wszystkim w przetworach mlecznych, jajach, rybach, mięsie wieprzowym, roślinach strączkowych, otrębach oraz w chlebie razowym. Na uwagę zasługuje fakt, że mózg jest zanurzony w płynie mózgowo-rdzeniowym, którego zawartość także kształtujemy poprzez codzienne wybory kulinarne. Ta wypełniająca komory mózgu ciecz chroni go przed urazami, a także przyczynia się równomiernego rozkładu ciśnienia w czaszce. W jej skład wchodzą: białko, glukoza, wapń, potas, chlorek sodowy, fosfor, wodorowęglany.
A zatem bilans składników odżywczych ma ogromne znaczenie, nawet dla funkcji, o których na co dzień nie pamiętamy!
TRENING – KLUCZ DO SPRAWNOŚCI MÓZGU
Jak jeszcze można zadbać o zdrowie mózgu? Ćwicząc! I to najlepiej na świeżym powietrzu. Kluczem do zachowania sprawności mózgu jest wysiłek fizyczny. Pamiętajmy, że dotleniony mózg to sprawny organizm. Nawet najlepiej skomponowana dieta nie zastąpi codziennego spaceru.
Dieta i ćwiczenia to nie wszystko. Niebagatelne znaczenie ma inny rodzaj treningu – myślenie. Warunkiem zachowania biegłości pracy mózgu jest systematyczna stymulacja intelektualna. Pomocne będą tu wszelkie ćwiczenia umysłowe – nauka języków obcych, czytanie książek, rozwijanie hobby, przyswajanie nowych informacji, a nawet zwykłe rozwiązywanie krzyżówek.
TWÓJ WŁASNY SKARB
Mózg umożliwia szybkie i efektowne reagowanie na zjawiska świata zewnętrznego, wykonywanie złożonych czynności, reakcje instynktowne i rozmyślne, myślenie strategiczne i twórczość artystyczną. Odpowiada za uczucia wyższe – miłość, przyjaźń czy empatię. Człowiek jest stworzeniem progresywnym. Możliwość dynamicznego i wielopłaszczyznowego reagowania na zjawiska zewnętrzne i wewnętrzne daje asumpt do tworzenia nowych idei i rozwiązań. Mózg jest jednym z naszych organów, częścią ciała. Przy odpowiedniej trosce i nastawieniu, staje się prawdziwym skarbem, niedoścignionym w ewolucyjnej drabinie – zdolnym, aby przeobrażać świat nie do poznania.
Tekst: Marta Horbal
