Jest imponujących rozmiarów (wys. 2,5 m, dł. 5 m), w dobrym stanie i z ciekawą, jeszcze nie do końca zbadaną, historią. Do zbiorów Narodowego Muzeum Morskiego w Gdańsku trafił właśnie nowy eksponat – bandera Polskiej Marynarki Wojennej z okresu II Rzeczypospolitej.
2 maja, podczas Dnia Flagi, bandera zostanie zaprezentowana w siedzibie głównej NMM, Spichlerzach na Ołowiance, a zwiedzający przez tydzień będą mogli podziwiać nowy zabytek.
Do Gdańska bandera przyjechała z Krakowa i jest darem dla Muzeum od Towarzystwa Przyjaciół Narodowego Muzeum Morskiego. Nowy eksponat – bandera, jest sygnowana napisem POLAND oraz cyfrą 2. Wykonana została z pasów tkaniny wełnianej. W białą jej część jest wszyta tarcza z godłem, a bok linowy został wzmocniony gurtem z wszytą linką oraz mosiężnym uszkiem. Odcień czerwieni na banderze odpowiada barwie cynobru (wg rozporządzenia prezydenta Rzeczypospolitej z grudnia 1927 r.), który obowiązywał też w siłach zbrojnych RP w czasie II Wojny Światowej najpierw we Francji, a później w Wielkiej Brytanii.
– Na temat pochodzenia bandery nie mamy pewnych informacji, wiadomo że została przywieziona do Polski z Zachodu wiele lat temu – mówi dr Elżbieta Wróblewska z Działu Historii Żeglugi i Handlu Morskiego Narodowego Muzeum Morskiego w Gdańsku i podkreśla, że kiedy po klęsce wrześniowej przystąpiono do odtwarzania Polskiej Marynarki Wojennej w Wielkiej Brytanii, podstawę stanowiła umowa podpisana w Londynie 18 listopada 1939 roku, która gwarantowała jednostkom polskim posiadanie własnej banery. – Pieczątka na banderze z napisem POLAND sugeruje wykonanie pokazywanej bandery w Wielkiej Brytanii lub innym państwie anglojęzycznym. W czasie wojny Polska Marynarka Wojenna przejęła wiele jednostek bojowych od Royal Navy, w tym m.in. dwa krążowniki, a także niszczyciele i okręty podwodne. Na tej podstawie można przypuszczać, że znak ten pochodzi z jednego z krążowników: ORP Dragon (Smok) lub ORP Conrad, przekazanych odpowiednio w 1943 oraz 1944 roku.
Wątpliwości specjalistów budzi wizerunek orła na banderze – mniej poprawny z heraldycznego punktu widzenia. – Można powiedzieć, że został on wykonany w konwencji naturalizmu, od której odbiegał już nowy wizerunek orła wprowadzony ustawą z 28 lipca 1927 roku i obowiązujący także w Polskiej Marynarce Wojennej na Zachodzie. – zaznacza dr Elżbieta Wróblewska – Być może mamy w tym przypadku do czynienia z koniecznością poddania się mniej lub bardziej swobodnej inwencji twórczej wymuszonej warunkami wojny? Warto zwrócić uwagę, że symbol naszego państwa na flagach i banderach znacznie się w tym czasie różnił w swoim kroju i sposobie wykonania, o czym świadczą fotografie z tamtych lat, a także zachowane do dziś zabytkowe znaki morskie. O ile barwy i proporcje nie nastręczały większych problemów, to wykonanie tarczy herbowej z orłem mogło stanowić większe wyzwanie.
W zbiorach NMM znajduje się około pięćdziesiąt flag państwowych z godłem II RP i PRL, pełniących rolę bandery cywilnej i handlowej na wodach morskich oraz bandery wojenne. Do najcenniejszych należą barwy z przedwojennych jednostek jak: s.s. „Kościuszko” czy m.s. „Piłsudski”. Weksylium z „Piłsudskiego” ocalił Władysław Milewski, budowniczy i mechanik na tym transatlantyku (1934-1936). Są także bandery z najsłynniejszego polskiego statku pasażerskiego „Batory”. Szczególnie cenna jest bandera z s.s. “Kraków”, eksploatowanego przez Towarzystwo “Sarmacja” w latach 1920-1922. To jedna z najstarszych polskich bander handlowych. W kolekcji są także bandery armatorskie, np. PŻM, PLO czy Żeglugi Gdańskiej oraz bandery ze słynnych jachtów: s/y „Opty” i s/y „Otago”.
Apla
Bandera jest flagą podnoszoną na okręcie, oznacza przynależność jednostki do sił zbrojnych i stanowi jednocześnie sztandar jej załogi. Składa się z dwóch pasów poziomych, białego i czerwonego, z trójkątnym wycięciem na końcu oraz godła narodowego w postaci orła białego na czerwonej tarczy herbowej umieszczonej w środku białego pola. Bandery podobne do nowego nabytku NMM, były podwieszane na drzewcu rufowym w czasie postoju jednostki w porcie lub na kotwicy, oficjalnych wizyt w portach obcych lub podczas uroczystości, np. przejmowania okrętów i podnoszenia na nich bandery. Z zachowaniem polskiego ceremoniału morskiego odbywały się też pogrzeby marynarzy, wówczas ciała były przykryte banderami.
Po raz pierwszy oficjalnie podniesiono polską banderę wojenną 10 lutego 1920 r. Została ona wciągnięta na maszt obok flagi narodowej w Pucku z okazji uroczystości zaślubin Polski z morzem. Początek obecności naszej bandery na morzu wiąże się z podniesieniem jej na gaflu okrętu hydrograficznego „Pomorzanin” (przedtem niemiecki „Wotan”) w dniu 1 maja 1920 r.
