Badania jednego z najsłynniejszych psychologów na świecie, Philipa Zimbardo, wskazują, że aż 40% osób jest nieśmiałych w momencie przeprowadzania badania (czyli w tym okresie życia doświadcza nieśmiałości), a 80% badanych ma epizod nieśmiałości za sobą. Oznacza to, że większość z nas miała już do czynienia z tym uczuciem, a dla niektórych jest to skłonność, która pojawia się w życiu od czasu do czasu. Podobnie jest z naszymi dziećmi.
Profesor Zimbardo twierdzi, że nieśmiałość jest złożoną przypadłością, która pociąga za sobą całą gamę skutków – od lekkiego uczucia skrępowania, nieuzasadnionego lęku przed ludźmi, aż do skrajnej nerwicy, paniki i chęci natychmiastowej ucieczki. Na tej podstawie możemy mówić o zróżnicowanym natężeniu nieśmiałości u różnych ludzi.
Lekka nieśmiałość jest niegroźna, może być nawet urocza, ale skrajna nieśmiałość mocno utrudnia funkcjonowanie społeczne i ogranicza zdolność do rozwijania odpowiednich kompetencji emocjonalno-społecznych, które kształtujemy w interakcjach z innymi.
Rodzaje nieśmiałości i jej objawy
Nieśmiałość u każdego człowieka wygląda nieco inaczej i może przyjmować między innymi trzy formy związane z długością jej trwania:
- chwilową – przeżywaną jako pewien nieprzyjemny stan w wybranych sytuacjach społecznych (tzw. onieśmielenie);
- przejściową – związaną z postępującym rozwojem psychicznym, a zwłaszcza formowaniem się osobowości dziecka;
- trwałą – charakteryzującą pewnych ludzi przez całe życie wskutek określonego ukształtowania ich osobowości.
Największego wsparcia wymaga przede wszystkim nieśmiałość trwała, jednak jeśli w odpowiednim momencie życia dziecka nie zwrócimy uwagi na nieśmiałość chwilową (onieśmielenie), z czasem może ona ewoluować w bardziej trwałą formę.
Do objawów nieśmiałości zaliczamy: lękliwość, nadwrażliwość emocjonalną, niedocenianie samego siebie, a także obniżony poziom podejmowania aktywności, zwłaszcza jeśli aktywność ta dokonuje się w obecności innych osób. Nieśmiałość może wiązać się z biernością w wybranych sytuacjach. Ponadto objawia się na poziomie fizycznym pod postacią trudności w mówieniu, niezręczności ruchów (sztywność krępuje swobodę ruchów), trudności w chodzeniu (charakterystyczne powłóczenie nogami), drżenia kończyn i zmęczenia.
Bardzo ważnym objawem nieśmiałości jest lęk spowodowany niską samooceną i obawą przed negatywną oceną ze strony innych, do której osoby nieśmiałe przywiązują nadmierną wagę.
Nieśmiałość warto przezwyciężać, nie tylko bowiem jest nieprzyjemna psychicznie czy fizycznie, ale także prowadzi do takich konsekwencji, jak: trudności w poznawaniu nowych ludzi, problemy w zawieraniu oraz podtrzymywaniu znajomości i przyjaźni, osamotnienie i brak zadowalającego wsparcia społecznego, które szczególnie przydaje
się w sytuacjach stresujących, traumatycznych. Osoba nieśmiała często zostaje sama ze swoimi problemami, co jeszcze bardziej zwiększa jej stres i odczuwane przykre emocje.
Jak możemy pomóc dzieciom pokonywać nieśmiałość? 11 prostych sposobów
1. Rodzic powinien dostosować aktywności do możliwości dziecka nieśmiałego, stosując stopniowanie trudności. Chodzi przede wszystkim o zadania wymagające tak zwanej społecznej ekspozycji, aktywności, które wymagają zaprezentowania się czy rozmowy z rówieśnikami. Należy stosować metodę małych kroczków.
2. Warto zapisać dziecko na zajęcia, w trakcie których ma kontakt z innymi dziećmi, aby powoli otwierało się na innych. Mogą to być zajęcia naukowe, muzyczne, plastyczne i sportowe, ważne jest natomiast, aby dziecko miało kontakt z innymi dziećmi i ludźmi oraz mogło pracować w grupie.
3. Rodzic może zaproponować dziecku aktywność fizyczną – zabawy ruchowe, sport, co sprzyja zmniejszaniu odczuwania nieprzyjemnych objawów nieśmiałości na poziomie fizycznym. Ponadto dziecko zaangażowane w wykonywanie ćwiczeń czy zabaw (pod warunkiem, że są one dostosowane do jego możliwości) zapomina o swojej nieśmiałości, poprawia kontakty z rówieśnikami i może osiągać sukcesy.
4. Dzieci można nauczyć stosowania technik relaksacyjnych. Szczególnie mogą być tutaj przydatne różnego rodzaju wizualizacje, czyli ćwiczenia, podczas których wyobrażają sobie dzieci sytuacje społeczne, w jakich doskonale sobie radzą.
5. Jeśli mamy w rodzinie kilkoro dzieci, powinniśmy bezwzględnie unikać wartościowania i etykietowania rodzeństwa za pomocą negatywnych określeń.
6. Należy zadbać o poprawę samooceny dziecka, czyli dostrzeganie nawet niewielkich osiągnięć, zwłaszcza sukcesów w sferze społecznej. Warto dziecko chwalić za osiągnięcia odnoszone w nawiązywaniu relacji, podtrzymywaniu rozmowy, za odwagę podczas przemówień.
7. Rodzice mogą ćwiczyć z dziećmi odgrywanie różnych dialogów i sytuacji społecznych, co sprawia, że po przećwiczonych scenkach odczuwane są mniejsze objawy nieśmiałości.
8. Warto także przeprowadzić rozmowę z dziećmi na temat nieśmiałości. Rozmowa powinna polegać na uświadomieniu powszechności tego zjawiska oraz na wyjaśnieniu dzieciom, że każdy czasem czuje strach przed sytuacjami społecznymi, wszyscy niekiedy czujemy się nieśmiali, ale stan ten można przezwyciężyć. Warto podać przykłady z życia bądź przykłady osób kiedyś nieśmiałych, które teraz są osobami świetnie radzącymi sobie, np. na scenie.
9. Pomocne w przezwyciężaniu nieśmiałości mogą być zajęcia teatralne, podczas których dzieci mogą się wcielać w różnorodne postacie, także takie, które cechuje duża odwaga i zaradność.
10. Ponadto warto wykorzystać zajęcia arteterapeutyczne, czyli muzykoterapię, bajkoterapię i biblioterapię. Muzyka może mieć właściwości relaksacyjne, natomiast bajki i książki mogą przedstawiać dzieciom postacie realne lub fikcyjne, które radzą sobie w sytuacjach społecznych i stanowią wzorcowy model do naśladowania.
11. Należy pamiętać, że gestykulacja sprzyja rozładowaniu nagromadzonego napięcia, zatem nie zabraniajmy dzieciom gestykulacji podczas opowiadania. Niestety, nauczyciele robią często coś przeciwnego – każą dzieciom stać prosto, z rękami z tyłu, i najlepiej patrzeć w oczy podczas odpowiedzi. Jest to oczywiście bardzo stresujące, nawet dla osób dorosłych, dlatego wiele osób po „treningu szkolnym” nie lubi wystąpień publicznych. Pooglądaj dobrych mówców, nawet premierów czy prezydentów – oni przemawiając, gestykulują, poruszając niekiedy tłumy.
Tekst: Piotr Modzelewski
Centrum Zdrowia Dziecka Słupsk, psycholog (spec. kliniczna), pedagog, terapeuta TSR. Absolwent studiów podyplomowych z psychodietetyki. Doktorant w Uniwersytecie SWPS. Prowadzi ćwiczenia dla studentów m.in. z pedagogiki wczesnoszkolnej, dydaktyki ogólnej, podstaw nauczania środowiska przyrodniczego w Zakładzie Edukacji Wczesnej, Akademii Pomorskiej w Słupsku. Autor artykułów dotyczących psychologii pozytywnej, prokrastynacji (odwlekania na potem), zapobiegania agresji, kryzysu psychologicznego u dzieci i młodzieży. Napisał popularnonaukową i poradnikową książkę „Pokonaj odwlekanie – Rozwiń wytrwałość” wydaną przez wydawnictwo e-bookowo.
Ukończył szkolenia i warsztaty m.in. z diagnozy zaburzeń emocji i zachowania u dzieci i młodzieży, wsparcia dzieci i młodzieży z zaburzeniami emocji i zachowania, terapii poznawczo-behawioralnej, hipnoterapii klinicznej, technik terapii rodziny. Swoją wiedzę stale pogłębia na szkoleniach i konferencjach.
Materiał opublikowany dzięki współpracy z Centrum Zdrowia Dziecka Pegaz
