Bliźnięta to marzenie wielu rodziców. A ponieważ większość z nas planuje posiadać dwójkę dzieci, pociągająca może być możliwość realizacji tego zamierzenia za „jednym zamachem”. Jak to naprawdę jest z ciążą bliźniaczą? Skąd się bierze i czemu niektóre z bliźniąt są niczym dwie krople wody, a inne różnią się tak jak tradycyjne rodzeństwo?
Różnorodne bliźnięta
Bliźnięta to maluchy przychodzące na świat z ciąży mnogiej, zwanej także jako wielopłodowa. W organizmie kobiety rozwija się równoległe kilka płodów. Mogą nimi być bliźnięta jednojajowe „monozygotyczne” – dzieci urodzone z ciąży mnogiej, do której doszło w wyniku zapłodnienia i podziału jednej komórki jajowej. Bliźnięta jednojajowe nazywane są także „naturalnymi klonami”. Zwykle dzielą nawet to samo łożysko (lecz korzystają z dwóch pępowin), są w istocie niemal identyczne fizycznie i genetycznie, a do tego zawsze mają tę samą płeć.
Gdy dojdzie tu do ponownego podziału zygoty bliźniaczej, rodzą się czworaczki jednojajowe. Słowem: czworo identycznych maluchów – chłopców lub dziewczynek.
Bliźnięta dwujajowe, czyli urodzone z ciąży dwujajowej, dizygotycznej, popularnie noszą miano dwojaczków. Ciąża heterozygotyczna powstaje wskutek zapłodnienia i podziału dwóch osobnych komórek jajowych. W efekcie dzieci nie różnią się bardziej od reszty rodzeństwa, mają odmienny zestaw genów i często odmienną płeć.
Bliźnięta syjamskie – ich przyjście na świat wiąże się z momentem podziału zygoty w ciąży jednojajowej. Jeśli następuje dopiero około 13. dnia lub później, rodzą się bliźnięta syjamskie. Im później dochodzi do podziału, tym więcej organów dzielą zrośnięte dzieci. Zwykle są one tej samej płci, w około 75% żeńskiej.
Bliźniak genetyczny – z ciążą mnogą nie ma wprawdzie nic wspólnego, ale warto wiedzieć o jego istnieniu. Tak zwany genetyczny bliźniak to osoba posiadająca ten sam zestaw genów co człowiek niespokrewniony z nim w żaden sposób. Dzięki temu możliwe jest przeczepienie szpiku i uratowanie życia chorej osobie.
Nadchodzą bliźniaki
Jak rozpoznać, że kobieta urodzi więcej niż jedno dziecko i dlaczego należy się na taką ciążę bardziej przygotowywać? Objawy ciąży mnogiej nie są swoiste, podejrzenia wzbudzić mogą jednak:
-
szczególnie zintensyfikowane dolegliwości towarzyszące ciąży – wymioty, nudności;
-
większy obwód brzucha w stosunku do typowej ciąży;
-
równoczesny ruch w brzuchu w różnych lokalizacjach;
-
ucisk płodów na żołądek powodujący problemy żołądkowo-jelitowe;
-
płytki oddech – przez wysokie uniesienie przepony przez płody;
-
trudności w przyjmowaniu dużych posiłków – spowodowane uciskiem płodów na żołądek;
-
podczas badania – kilka dużych części ciała może stanowić np. dwie główki.
Ciąża mnoga – ciąża ryzykowna
Ponieważ ciąża mnoga znajduje się w grupie zwiększonego ryzyka, ze względu na bezpieczeństwo swoje i dzieci, należy temu okresowi poświęcić znacznie więcej uwagi. Od każdej przyszłej mamy ciąża wymaga szczególnej troski o stan zdrowia; w ciąży mnogiej wymagania te dodatkowo rosną. Podwójny (lub wielokrotny) pobór substancji przez płody implikuje większe zapotrzebowanie na żelazo, kwas foliowy i witaminy.
Pojawia się także ryzyko zagrożeń z obydwu stron:
-
płodu – poród przedwczesny, zespół podkradania krwi między płodami;
-
matki – nadciśnienie, niedokrwistość, nieprawidłowe ułożenie płodów, krwotoki poporodowe.
Ciąża mnoga wymaga częstych badań ginekologicznych, ultrasonograficznych (USG), kontroli ciśnienia tętniczego i czynników krwi. Wszelkie niepokojące symptomy – uporczywe bóle, plamienia i cokolwiek, co wzbudza podejrzliwość – powinny skutkować wizytą u lekarza.
Czy wiesz, że…
-
Bliźnięta jednojajowe, mimo łudzącego podobieństwa, nie są zupełnie identyczne. Ich DNA nieznacznie się różni. Są to zwykle niewielkie odchylenia, ale mogą zadecydować o większej zapadalności na choroby jednego z bliźniąt.
-
Bliźnięta osiągają dojrzałość około dwa tygodnie wcześniej niż pojedyncze płody. Za przedwczesne uważa się porody przed 34. tygodniem („zwykły” wcześniak rodzi się przed 37. tygodniem).
-
Kody genetyczne bliźniąt jednojajowych wykorzystuje się do poszukiwania genezy powstawania chorób. Podobieństwo ich DNA jest tu dużą zaletą, ponieważ łatwiej znaleźć różnice i podczas badań zweryfikować ich wpływ na występowanie chorób u jednego z bliźniąt.
-
Ciąża bliźniacza jest rzadkim wyróżnieniem w naturze. Istnieje nawet współczynnik pozwalający określić częstotliwość pojawienia się bliźniaków dwujajowych: 1:85x (x – liczba płodów).
Obliczenia wskazują, że: para bliźniąt pojawia się raz na około 85 porodów (jednojajowych 1:250, a więc trzykrotnie rzadziej), trojaczki – co 7225. ciążę, czworaczki są zaś absolutną rzadkością – raz na około 614 125 ciąż. Co ciekawe, bliźnięta syjamskie pojawiają się częściej niż czworaczki (ok. 1:50 000–100 000).
-
Terapie hormonalne (np. leczenie niepłodności) i ciąże wspomagane (inseminacja, in-vitro) sprzyjają rodzeniu bliźniąt. Jajniki poddawane hiperstymulacji hormonalnej mogą wyprodukować więcej gotowych do zapłodnienia komórek jajowych. Wzmożona praca jajników charakteryzuje też kilkumiesięczny okres po odstawieniu antykoncepcji!
-
Zdarza się (aczkolwiek bardzo rzadko – 1:1 000 000), że na świat przychodzą dwojaczki o różnym kolorze skóry. Zwykle jedno z rodziców dzieci jest ciemnoskóre, i tak też dzielą się barwami dzieci – żadne nie jest mulatem!
-
Bliźniaki w rodzinie ojca nie grają większej roli w dziedziczeniu ciąży bliźniaczej. To linia matki w tej kwestii ma decydujące znaczenie. Więcej szans na ciążę mnogą ma też kobieta sama będąca bliźniakiem, przy czym statystycznie częściej bliźnięta rodzą panie, które przekroczyły trzecią dekadę i mają za sobą pierwsze porody.
-
Medycyna kilkakrotnie odnotowała przypadki tzw. hetero-ojcostwa. Oznacza to, że każde z bliźniąt (dwujajowych) ma innego ojca. Zaistnienie takiej sytuacji umożliwia żywotność nasienia męskiego, które może pozostać w ciele kobiety nawet przez tydzień. Jeśli w trakcie owulacji kobieta wyprodukowała dwa jaja i w tym okresie zmieniała partnera, może dojść do „podwójnego” zapłodnienia.
-
Hetero-ojcostwo wpisuje się w zjawisko tzw. nadpłodnienia, czyli ponownego zapłodnienia kolejnej komórki powstającej w czasie tego samego cyklu. Do zapłodnienia może dojść nawet kilka dni po poprzednim stosunku i poczęciu.
„Dwie równoległe drogi”, czyli bliźnięta mityczne
Bliźnięta nie stanowią żadnego novum czasów współczesnych. Popularne mity dowodzą, że istnieją od początku świata i od zawsze budziły ekscytację.
Kastor i Polluks – greckie dwojaczki, dwaj herosi, synowie Ledy oraz Zeusa i Tyndareosa (nawiązując do hetero-ojcostwa). Byli opiekunami żeglarzy i żołnierzy. Pod koniec ich życia Zeus przemienił braci w gwiazdozbiór Bliźniąt. Dziś najjaśniejszą gwiazdę z tej konstelacji nazywamy właśnie Polluksem, drugą zaś po niej – Kastorem.
Romulus i Remus – para bliźniąt związana z popularnym mitem założycielskim starożytnego Rzymu. Według legendy w VII wieku p.n.e. wilczyca odnalazła parę identycznych niemowląt, które wykarmiła własnym mlekiem. Dzięki jej trosce, bliźniaki przeżyły, a gdy dorosły, zbudowały na wzgórzu palatyńskim miasto, które nazwano od imienia jednego z nich Rzymem (Rome – Romulus).
Bliźnięta nie tylko fascynowały. Wśród rozsianych po całym świecie ludów prymitywnych wzbudzały także strach. Wierzono, że ich pojawienie się ma związek z niewiernością kobiety albo jest przejawem nieprzychylności bóstw. Kobietę zabijano, podobnie jak „dziwne” potomstwo. Wśród dzikich plemion do dziś zdarza się drastycznie reagować na widok bliźniaków i odcinać mężczyznom w celach profilaktycznych jedno jądro.
Z kolei Indianie (Senekowie z Konfederacji Irokeskiej) w jednym z mitów opisują metaforycznie historię mężczyzny, syna potężnej czarownicy. W pewnym momencie, gdy zmierza w stronę wioski, staje na rozwidleniu dróg. Po chwili rozdwaja się i każde z dwóch ciał odchodzi w inną stronę. Mężczyzna zostaje nazwany imieniem oznaczającym: „są dwiema biegnącymi równolegle drogami”. Przenośny sens mitu odnosi do towarzyszącej wszystkim bliźniakom aury niezwykłości – matką mężczyzny jest czarownica, a on sam podwójnym ciałem.
Wychowanie bliźniąt
Zmartwieniem rodziców jest często odmienne tempo rozwoju maluchów. Jedno już biega, a drugie dopiero przymierza się do stawiania pierwszych kroków. Czy jest to powód do niepokoju? Nie, bo bliźniaki, tak jak wszystkie dzieci, rosną we własnym tempie. Pospieszanie nic nie da, a wręcz może być źródłem niepotrzebnego stresu.
Chociaż bliźnięta lgną do siebie, często nie odstępując się nawet na krok, nie powinniśmy ani przez chwilę zapominać o tym, że każde z nich jest odrębną osobowością. Bywa że jedno jest urwisem i awanturnikiem, a drugie – małym pacyfistą; pierwsze szaleje na punkcie samochodów wyścigowych, a drugie z zapałem śledzi wolno sunące po wodzie statki.
Podobne ubranka mogą być urocze w początkowym okresie, ale później nie wskazane jest ograniczanie bliźniąt stereotypami. Może to zahamować ich indywidualny rozwój i spowodować, że jedno z bliźniąt ulegnie presji silniejszego, rezygnując z rozwijania własnej osobowości.
Podwójne szczęście
Sprowadzenie na świat bliźniaków oznacza nie tylko podwójne szczęście, ale i dwa razy więcej odpowiedzialności oraz troski. Przemnożyć razy dwa trzeba też liczbę obowiązków. Wszystko liczymy podwójnie – wizyty u lekarzy, nieprzespane noce, ząbkowanie, niemowlęce niezbędniki (pieluchy, chusteczki, kosmetyki itp.). Jednak nawet największe zmęczenie zawsze zrekompensuje obecność dzieci oraz podwójna duma ze spełnionego rodzicielstwa.
Tekst: Marta Horbal
