Żeń-szeń (Panax ginseng) to roślina należąca do rodziny araliowatych, znana ze swoich leczniczych właściwości. Charakteryzuje się grubym, mięsistym korzeniem, który jest głównym surowcem wykorzystywanym w medycynie. Żeń-szeń zawiera wiele aktywnych składników, takich jak ginsenozydy, polisacharydy, olejki eteryczne i witaminy, które odpowiadają za jego szerokie spektrum działania na organizm człowieka. Regularne stosowanie preparatów z żeń-szenia może poprawiać funkcje kognitywne, zwiększać witalność, łagodzić stres oraz wspierać układ odpornościowy.
Adaptogen i jego znaczenie
Żeń-szeń zaliczany jest do grupy adaptogenów, czyli substancji naturalnych, które pomagają organizmowi przystosować się do niekorzystnych warunków i zwiększają odporność na stres. Adaptogens działają na poziomie komórkowym, regulując procesy metaboliczne i przywracając równowagę w organizmie. Dzięki temu żeń-szeń może być stosowany profilaktycznie w celu poprawy ogólnej kondycji i samopoczucia, a także wspomagająco w terapii wielu schorzeń.
Historia stosowania w medycynie chińskiej
Żeń-szeń od tysięcy lat wykorzystywany jest w tradycyjnej medycynie chińskiej jako panaceum na różne dolegliwości. Pierwsze wzmianki o jego leczniczych właściwościach pochodzą z okresu 38-33 r. p.n.e., choć niektórzy badacze sugerują, że mógł być stosowany nawet 5000 lat temu. Do Europy żeń-szeń dotarł w 1274 roku za sprawą Marco Polo. W medycynie chińskiej żeń-szeń uważany jest za jeden z najcenniejszych środków wzmacniających Qi (energię życiową) oraz harmonizujących Yin i Yang w organizmie.
Rodzaje żeń-szenia
Żeń-szeń koreański
Żeń-szeń koreański (Panax ginseng) uznawany jest za najcenniejszą odmianę tej rośliny. Uprawiany jest głównie w Korei, Chinach i Japonii. Zawiera najwięcej ginsenozydów spośród wszystkich gatunków żeń-szenia, co przekłada się na jego silne działanie adaptogenne i lecznicze. Stosowany jest w celu poprawy koncentracji, zwiększenia witalności, łagodzenia stresu oraz wspomagania układu krążenia i potencji seksualnej.
Żeń-szeń syberyjski (Eleuterokok kolczasty)
Eleuterokok kolczasty (Eleutherococcus senticosus), zwany też żeń-szeniem syberyjskim, to roślina o podobnych właściwościach do żeń-szenia koreańskiego. Zawiera eleuterozydy, które wykazują działanie adaptogenne, przeciwstresowe i tonizujące. Eleuterokok stosowany jest w stanach wyczerpania, osłabienia i podczas rekonwalescencji. Może być również pomocny w chorobach reumatycznych, bezsenności, cukrzycy i depresji.
Żeń-szeń indyjski (Ashwagandha, Witania ospała)
Ashwagandha (Withania somnifera), znana jako żeń-szeń indyjski, to roślina szeroko stosowana w ajurwedzie. Podobnie jak inne adaptogeny, pomaga organizmowi radzić sobie ze stresem i zmęczeniem. Ashwagandha wykazuje również właściwości przeciwzapalne, przeciwlękowe i neuroprotekcyjne. Może być pomocna w poprawie funkcji kognitywnych, jakości snu oraz w łagodzeniu objawów depresji i lęku.
Żeń-szeń amerykański (Panax quinquefolius)
Żeń-szeń amerykański (Panax quinquefolius) to gatunek występujący naturalnie w Ameryce Północnej. Podobnie jak żeń-szeń koreański, zawiera ginsenozydy odpowiedzialne za działanie adaptogenne i lecznicze. Stosowany jest w celu zwiększenia witalności, poprawy koncentracji i pamięci oraz wzmocnienia układu odpornościowego. Może być również pomocny w regulacji poziomu cukru we krwi i wspomaganiu funkcji seksualnych.
Składniki aktywne żeń-szenia
Ginsenozydy
Ginsenozydy to główne substancje czynne występujące w korzeniu żeń-szenia, należące do grupy saponin triterpenowych. Wykazują one szerokie spektrum działania na organizm, m.in. adaptogenne, przeciwzapalne, antyoksydacyjne i neuroprotekcyjne. Ginsenozydy odpowiadają za większość leczniczych właściwości żeń-szenia, takich jak poprawa funkcji kognitywnych, zwiększenie witalności, łagodzenie stresu czy wspomaganie układu krążenia. Różne gatunki żeń-szenia zawierają odmienne ilości i rodzaje ginsenozydów, co przekłada się na ich specyficzne działanie.
Eleuterozydy
Eleuterozydy to związki aktywne charakterystyczne dla eleuterokoka kolczastego (żeń-szenia syberyjskiego). Podobnie jak ginsenozydy, wykazują działanie adaptogenne, przeciwstresowe i tonizujące. Eleuterozydy pomagają organizmowi przystosować się do niekorzystnych warunków, zwiększają odporność na zmęczenie i poprawiają ogólną kondycję. Główne eleuterozydy obecne w korzeniu eleuterokoka to eleuterozyd B i E, którym przypisuje się najsilniejsze właściwości lecznicze.
Właściwości zdrowotne żeń-szenia
Poprawa funkcji kognitywnych
Żeń-szeń wykazuje korzystny wpływ na funkcje poznawcze, takie jak pamięć, koncentracja i zdolność uczenia się. Ginsenozydy zawarte w korzeniu żeń-szenia stymulują aktywność neuronów, poprawiają przepływ krwi w mózgu oraz chronią komórki nerwowe przed uszkodzeniami. Regularne stosowanie preparatów z żeń-szenia może być pomocne w profilaktyce i terapii zaburzeń kognitywnych związanych z wiekiem, takich jak choroba Alzheimera czy demencja.
Wpływ na samopoczucie i pamięć
Żeń-szeń znany jest ze swoich właściwości poprawiających nastrój i łagodzących objawy stresu. Ginsenozydy i inne związki aktywne zawarte w korzeniu żeń-szenia regulują poziom neuroprzekaźników w mózgu, takich jak serotonina i dopamina, co przekłada się na lepsze samopoczucie i redukcję napięcia emocjonalnego. Ponadto żeń-szeń może korzystnie wpływać na jakość snu i zmniejszać uczucie zmęczenia, co dodatkowo sprzyja poprawie nastroju i funkcji poznawczych.
Łagodzenie stresu i wpływ na potencję seksualną
Dzięki swoim właściwościom adaptogennym żeń-szeń pomaga organizmowi lepiej radzić sobie ze stresem i zwiększa odporność na niekorzystne czynniki zewnętrzne. Ginsenozydy regulują aktywność osi podwzgórze-przysadka-nadnercza (HPA), która odpowiada za reakcję stresową organizmu. Ponadto żeń-szeń może korzystnie wpływać na potencję seksualną u mężczyzn. Badania sugerują, że regularne stosowanie preparatów z żeń-szenia może łagodzić objawy zaburzeń erekcji i poprawiać jakość życia seksualnego.
Właściwości antyoksydacyjne i immunostymulujące
Żeń-szeń jest bogatym źródłem przeciwutleniaczy, takich jak ginsenozydy, polisacharydy i związki fenolowe, które chronią komórki przed uszkodzeniami oksydacyjnymi i starzeniem się. Regularne spożywanie preparatów z żeń-szenia może wspierać naturalne mechanizmy obronne organizmu i zmniejszać ryzyko rozwoju chorób przewlekłych związanych ze stresem oksydacyjnym. Ponadto żeń-szeń wykazuje działanie immunostymulujące, pobudzając aktywność komórek odpornościowych i zwiększając odporność na infekcje.
Poprawa krążenia i wpływ na poziom cholesterolu
Żeń-szeń korzystnie wpływa na układ sercowo-naczyniowy, poprawiając przepływ krwi i regulując ciśnienie tętnicze. Ginsenozydy zawarte w korzeniu żeń-szenia wykazują działanie wazodylatacyjne (rozszerzające naczynia krwionośne), co przekłada się na lepsze ukrwienie narządów i tkanek. Ponadto żeń-szeń może pomagać w regulacji poziomu cholesterolu we krwi. Badania sugerują, że regularne stosowanie preparatów z żeń-szenia może obniżać poziom „złego” cholesterolu LDL i trójglicerydów, jednocześnie zwiększając stężenie „dobrego” cholesterolu HDL.
