Astma bywa nierozpoznana – na jakie sygnały zwrócić uwagę?

Astma oskrzelowa to jedna z najczęstszych, przewlekłych chorób układu oddechowego, która – mimo dużej świadomości społecznej – nadal bywa rozpoznawana z opóźnieniem. Dzieje się tak przede wszystkim dlatego, że jej objawy mogą mieć zmienne nasilenie, pojawiać się jedynie w określonych sytuacjach lub być mylone z infekcjami dróg oddechowych, alergią sezonową czy innymi przypadłościami. W efekcie wielu pacjentów przez długi czas funkcjonuje z niekontrolowaną chorobą, nie wiedząc, że powtarzające się epizody duszności, świszczącego oddechu czy napadowego kaszlu to sygnały, które warto skonsultować z lekarzem. Co istotne, odpowiednio wcześnie postawiona diagnoza oraz włączenie leczenia pozwalają na skuteczną terapię choroby i normalne funkcjonowanie. Warto więc wiedzieć, czym jest astma, skąd się bierze i jakie objawy powinny zwrócić naszą uwagę.

Astma – co to takiego i jakie są jej przyczyny?

Astma oskrzelowa to przewlekła choroba zapalna dróg oddechowych, w przebiegu której dochodzi do nadreaktywności oskrzeli. Oznacza to, że reagują one skurczem i obrzękiem na bodźce, które u osób zdrowych nie wywołałyby podobnego efektu. Charakterystyczne jest także gromadzenie się gęstej wydzieliny, która dodatkowo utrudnia swobodny przepływ powietrza. Procesy te prowadzą do pojawiania się epizodów duszności i innych objawów, mających zmienne nasilenie i napadowy charakter. Omawiana choroba ma złożoną etiologię – co do zasady uważa się, że jej rozwój jest wynikiem współistnienia predyspozycji genetycznych oraz czynników środowiskowych. Do najważniejszych przyczyn i czynników ryzyka należą między innymi:

• predyspozycje genetyczne. Jeżeli jedno z rodziców choruje na astmę lub atopowe choroby alergiczne, ryzyko zachorowania u dziecka jest wyższe. Co istotne, nie dziedziczy się samej choroby, lecz skłonność do nadreaktywności dróg oddechowych i alergii;
• ekspozycja na alergeny wziewne. U dużej części chorych astma ma podłoże alergiczne. Patologiczną reakcję wywołują między innymi alergeny roztoczy kurzu domowego, pleśni, sierści zwierząt czy pyłków roślin. Długotrwałe narażenie może nasilać objawy i prowadzić do przewlekłego stanu zapalnego;
• ekspozycja na zanieczyszczenia powietrza. Smog, dym tytoniowy, spaliny oraz pyły zawieszone są istotnym czynnikiem ryzyka zarówno rozwoju astmy, jak i zaostrzeń u osób już chorujących. Zjawisko to obserwuje się zwłaszcza w obszarach miejskich;
• infekcje układu oddechowego w dzieciństwie. Niektóre infekcje wirusowe, szczególnie przebiegające z zapaleniem oskrzelików, mogą wpływać na rozwój nadreaktywności oskrzeli;
• ekspozycja na drażniące czynniki zawodowe. Tak zwana astma zawodowa może być wywołana przez kontakt z substancjami drażniącymi, takimi jak izocyjaniany, mąka, lateks, detergenty czy pyły przemysłowe. Objawy zwykle nasilają się w miejscu pracy, a łagodnieją po jej opuszczeniu;
• otyłość i styl życia. Nadmierna masa ciała sprzyja przewlekłemu stanowi zapalnemu i może również zwiększać podatność na astmę. Siedzący tryb życia i dieta uboga w składniki przeciwzapalne mogą potęgować te procesy.

Astma – objawy dorosłych i dzieci. Kaszel nocny, duszności i inne symptomy

Objawy astmy mogą przyjmować różną postać i intensywność. U niektórych osób są wyraźne i łatwe do rozpoznania, a u innych – bardzo dyskretne, pojawiające się tylko w określonych sytuacjach, takich jak kontakt z alergenem, wysiłek fizyczny, śmiech czy zmiana temperatury. Wśród najczęściej występujących objawów astmy wyróżnia się:

• nawracające duszności. Mogą mieć charakter napadowy. Pacjentom zwykle trudniej jest wydychać powietrze, niż je wdychać. Ataki pojawiają się często w nocy lub nad ranem;
• świszczący oddech. To wysoki, charakterystyczny dźwięk powstający wskutek przepływu powietrza przez zwężone drogi oddechowe. Świst może być słyszalny podczas wydechu, a czasem również, choć rzadziej, we wdechu;
• napadowy, przewlekły lub nocny kaszel. U części osób kaszel bywa jedynym objawem astmy (rozpoznaje się wówczas tak zwaną astmę kaszlową). Zwykle nasila się nocą oraz po wysiłku fizycznym;
• uczucie ucisku w klatce piersiowej. Pacjenci często opisują to wrażenie jako „gniotące”, „ściskające” oraz utrudniające swobodne oddychanie (zwłaszcza w fazie wydechu);
• zmęczenie i ograniczoną tolerancję wysiłku. Nawet niewielki wysiłek może u pacjentów z astmą powodować zadyszkę, co prowadzi nierzadko do unikania aktywności fizycznej.

Tak, jak zostało to już wspomniane, w wielu przypadkach symptomy astmy są mało charakterystyczne, łagodne lub epizodyczne, przez co zarówno pacjent, jak i lekarz mogą początkowo przypisywać je innym przyczynom. Przewlekły kaszel bywa traktowany jako niegroźne powikłanie po infekcji, uczucie duszności – jest utożsamiane ze stresem czy reakcją lękową, a świszczący oddech jest nierzadko klasyfikowany jako objaw przeziębienia. Co więcej, astma u dzieci może również objawiać się nietypowo. Maluchy nie zawsze potrafią precyzyjnie opisać swoje odczucia, a rodzice mogą zauważyć jedynie szybkie męczenie się, kaszel podczas zabawy lub częste infekcje dróg oddechowych. Z kolei u dorosłych astmę można pomylić z POChP, lękiem, refluksem żołądkowo-przełykowym czy alergią sezonową. Więcej informacji o kwestii trudności z rozpoznawaniem astmy znajduje się tutaj: https://www.adamed.expert/pacjent/aktualnosci/nawet-1-5-mln-osob-w-polsce-nie-wie-ze-ma-astme-i-nie-leczy-sie.

Astma – diagnoza. Jak rozpoznaje się astmę?

Rozpoznanie astmy opiera się na połączeniu dokładnego wywiadu lekarskiego, badania fizykalnego oraz badań czynnościowych układu oddechowego. Oto charakterystyka najważniejszych etapów diagnostyki astmy:

• wywiad medyczny. Lekarz pyta o charakter i częstotliwość objawów, okoliczności ich występowania (na przykład przy kontakcie z alergenami, po wysiłku, podczas infekcji), historię chorób alergicznych, ekspozycję zawodową oraz czynniki środowiskowe. Ważne są również informacje o podobnych przypadkach w rodzinie;
• badanie fizykalne. Podczas osłuchiwania klatki piersiowej lekarz może wychwycić charakterystyczne świsty lub furczenia. W stanie bezobjawowym badanie może być jednak prawidłowe, dlatego nie stanowi podstawy rozpoznania;
• spirometria. To podstawowe badanie w diagnostyce astmy. Pozwala ocenić pojemność płuc i przepływ powietrza. Charakterystyczny dla astmy jest obturacyjny typ zaburzeń, czyli zwężenie dróg oddechowych. Następnie wykonuje się test odwracalności obturacji – po podaniu leku rozszerzającego oskrzela parametry powinny ulec zauważalnej poprawie;
• testy alergiczne. W przypadku podejrzenia astmy alergicznej wykonuje się testy skórne lub oznaczenia swoistych przeciwciał klasy IgE w surowicy. Pomagają one zidentyfikować czynniki wywołujące objawy;
• dodatkowe badania. W niektórych przypadkach lekarz może zlecić RTG klatki piersiowej lub badanie stężenia tlenku azotu w wydychanym powietrzu (FeNO), co pomaga ocenić obecność i zaawansowanie stanu zapalnego w drogach oddechowych.

Wczesne rozpoznanie i właściwe leczenie astmy znacząco poprawiają komfort życia, zmniejszają ryzyko zaostrzeń i umożliwiają normalne funkcjonowanie. Każdy niepokojący, nawracający lub nietypowy objaw ze strony układu oddechowego należy skonsultować ze specjalistą – zwłaszcza, jeśli nawraca cyklicznie lub pojawia się w specyficznych sytuacjach, takich jak wysiłek, kontakt z alergenem czy nocny odpoczynek.

Źródła:

1. Starownik, Diagnostyka astmy oskrzelowej w Praktyce Lekarza Rodzinnego [w:] Borgis – Medycyna Rodzinna 6/2004
2. Niżankowska-Mogilnicka, G. Bochenek, P. Gajewski, F. Mejza, Astma [w:] Interna – Mały Podręcznik Medycyny Praktycznej online, aktualizacja hasła: 11.07.2025
3. Dr med. F. Mejza, Astma [w:] Medycyna Praktyczna – Dla Pacjentów, 18.08.2017
4. Czukowska-Milanova, J. Gucwa, T. Madej, G. Cebula, E. Byrska-Maciejasz, K. Łabuz, P. Guła, Ciężkie zaostrzenie astmy [w:] Medycyna Praktyczna – SOR, 01.03.2013
5. E. Wechsler, MD, Leczenie astmy w warunkach podstawowej opieki zdrowotnej: nowe wytyczne [w:] Medycyna po Dyplomie 07/2010
6. M. Leszczyńska-Pilich, dr n. med. A. Lipińska-Opałka, prof. dr hab. n. med. B. Kalicki, Astma wieku dziecięcego – aktualne rekomendacje [w:] Pediatria po Dyplomie 03/2023
7. Mazurek, R. Kurzawa, H. Mazurek, Astma oskrzelowa u dzieci – podstawy diagnostyki i leczenia przewlekłego [w:] Pediatria po Dyplomie 03/2014