Zespół jelita nadwrażliwego (IBS) jest powszechnym zaburzeniem jelitowym, które dotyka miliony ludzi na całym świecie. Przyczyny tego schorzenia są wielorakie i obejmują czynniki genetyczne, czynniki środowiskowe oraz nieprawidłowości w jelitach. Objawy IBS mogą się różnić, ale najczęściej obejmują bóle brzucha, nieregularne wypróżnienia, wzdęcia i zmiany w konsystencji stolca. Diagnoza zespołu jelita nadwrażliwego jest skomplikowana i wymaga wykluczenia innych możliwych przyczyn. Dowiedz się więcej o zespole jelita nadwrażliwego!
Co to jest zespół jelita nadwrażliwego?
Zespół jelita nadwrażliwego (irritable bowel syndrome, IBS) to najczęściej występujące i diagnozowane zaburzenie czynnościowe przewodu pokarmowego. Oznacza to, iż pacjent odczuwa szereg dolegliwości, ale wyniki badań podstawowych oraz endoskopowych (gastroskopia czy kolonoskopia) nie wykazują większych nieprawidłowości. Szacuje się, iż opisywane zaburzenie dotyczyć może nawet 20% społeczeństwa, z czego dwukrotnie częściej występuje u osób płci żeńskiej.
Jakie są objawy zespołu jelita wrażliwego?
Do najczęstszych objawów IBS należą bóle brzucha, zaparcia, wzdęcia, uczucie niepełnego wypróżnienia, biegunka. Ze względu na dominujące objawy wyróżnia się trzy podstawowe postaci zespołu jelita nadwrażliwego: biegunkowa, zaparciowa oraz mieszana (naprzemiennie biegunki i zaparcia). W przypadku braku jednoznacznych objawów dopuszcza się diagnozę postaci nieokreślonej.
Zespół jelita nadwrażliwego – przyczyny
Dotychczas nie poznano jednoznacznej przyczyny zespołu jelita nadwrażliwego. U chorych z IBS nie dochodzi bowiem do zmian anatomicznych w przewodzie pokarmowym, ale do różnego rodzaju zaburzeń jego funkcjonowania. Najważniejsze znaczenie w rozwoju choroby przypisuje się nadwrażliwości trzewnej. Nadwrażliwość trzewna wiąże się ze zwiększonym odczuwaniem bólu ze strony przewodu pokarmowego. Wynika ona ze stymulacji różnych receptorów w ścianie jelita włókien trzewnych aferentnych wywołanej rozdęciem jelit lub wzdęciem.
U pacjentów dochodzi także do zaburzenia motoryki jelit, co przyczynia się do biegunek (zbyt szybka perystaltyka) lub zaparć (zbyt wolna perystaltyka). Do głównych czynników uważanych za potencjalne przyczyny IBS zalicza się zaburzenia mikroflory jelitowej, stan zapalny błony śluzowej i podśluzowej jelita oraz nieprawidłowe funkcjonowanie układu immunologicznego błony śluzowej jelita.
Badacze zwracają także uwagę na występowanie tzw. „poinfekcyjnego IBS”. U niektórych pacjentów, którzy wcześniej przebyli infekcję jelitową, zaobserwowano utrzymujący się stan zapalny jelita i wzmożone objawy ze strony przewodu pokarmowego, które utrzymują się po przebytej infekcji. Mechanizm powstawania tego rodzaju zespołu jelita nadwrażliwego jest nie do końca wyjaśniony, ale prawdopodobnie wzrost przepuszczalności jelit podczas epizodu ostrego zapalenia żołądka i jelit może spowodować stan zapalny i niekorzystne zmiany w obrębie mikroflory jelitowej, prowadząc do dysfunkcji bariery jelitowej i dysbiozy wywołanej infekcją.
Warto zaznaczyć, iż według Kryteriów IV Rzymskich wyróżnia się aktualnie jednostkę chorobową, jaką jest zespół jelita nadwrażliwego uwarunkowany zaburzeniem funkcjonowania osi jelitowo – mózgowej (mózg – jelita – mikrobiota). Obserwacje kliniczne potwierdzają, iż u 50-80% chorych z IBS istnieje wyraźna zależność między stresem a wystąpieniem i nasileniem objawów.
Jakie badania wykonać podczas diagnostyki zespołu jelita wrażliwego?
Rozpoznanie IBS powinno opierać się na wykorzystaniu ściśle określonych kryteriów. Według Kryteriów IV Rzymskich IBS rozpoznajemy, gdy u pacjenta są obecne nawracające bóle brzucha, które występują minimum jeden dzień w tygodniu przez ostatnie 3 miesiące. Dodatkowo konieczne jest spełnienie co najmniej dwóch z następujących warunków: pacjent odczuwa ból związany z defekacją, towarzyszy mu zmiana częstości wypróżnień i/lub zmiana konsystencji stolca. Dolegliwości powinny występować przez ostatnie 3 miesiące, a ich początek powinien mieć miejsce co najmniej 6 miesięcy przed rozpoznaniem.
Dodatkowo w celu rozpoznania dokładnego podtypu IBS wykorzystuje się Bristolską Skalę Uformowania Stolca (Brostol Stool Form Scale, BSFS). Tak jak wcześniej wspomniano, w przypadku IBS pacjent odczuwa szereg dolegliwości, ale wyniki badań podstawowych oraz endoskopowych nie wykazują większych nieprawidłowości. Zgodnie z najnowszymi wytycznymi zespół jelita drażliwego rozpoznajemy na podstawie objawów klinicznych, natomiast badania dodatkowe należy zlecać z rozwagą. Badania powinny zostać zlecone przez lekarza prowadzącego, który wykluczy nieprawidłowości, mogące powodować objawy ze strony przewodu pokarmowego.
Ważnym aspektem, na który należy zwrócić uwagę w procesie diagnostycznym, jest ukształtowanie mikroflory jelitowej ze względu na jej liczne funkcje (m.in. działanie immunomodulujące, redukcja stanu zapalnego w obrębie błony śluzowej przewodu pokarmowego, konkurencja o miejsca receptorowe z patogenami. Z tego względu uzasadniona jest szczególna dbałość o ekosystem jelitowy, dlatego też odpowiednio dobrane probiotyki i prebiotyki powinny być integralną częścią postępowania u każdego pacjenta ze zdiagnozowanym IBS.
Bakterie probiotyczne mają za zadanie modulować odpowiedź immunologiczną, redukować stan zapalny, stabilizować funkcję bariery jelitowej oraz hamować wzrost flory patogennej z jednoczesną redukcją dolegliwości pacjenta. Jak wykazano, u pacjentów ze zdiagnozowanym zespołem jelita nadwrażliwego stosowanie probiotyków przez co najmniej siedem dni (w porównaniu z placebo) zwiększa prawdopodobieństwo ustąpienia objawów oraz zmniejsza nasilenie objawów, uczucie wzdęcia i częstość oddawania gazów jelitowych.
Dodatkowo, warto rozważyć i skonsultować z lekarzem wykonanie badania na utajone nadwrażliwości pokarmowe IgA i IgG zależne(badanie FoodScreen IgG/IgA US Biotek), będące częstą przyczyną dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego. Więcej o badaniahc nadwrażliwości pokarmowych na https://www.vitaimmun.pl/badanie-nadwrazliwosci-pokarmowych/
Przyczyną niepożądanych reakcji na pokarm jest uszkodzenie bariery jelita cienkiego, wynikające z licznych czynników zewnętrznych (niewłaściwa dieta, żywność bogata w konserwanty, stres, antybiotykoterapie, używki etc.). W konsekwencji spożywany pokarm może przenikać do układu krwionośnego oraz nadmiernie aktywizować układ immunologiczny, stając się przyczyną rozwoju stanu zapalnego. Wykonanie badania FoodScreen umożliwia identyfikację alergizujących pokarmów i wdrożenie celowanej diety eliminacyjno – rotacyjnej.
- Ford A.C., Moayyedi P., Lacy B.E. i wsp.: Task Force on the Management of Functional Bowel Disorders. American College of Gastroenterology monograph on the management of irritable bowel syndrome and chronic idiopathic constipation. Am. J. Gastroenterol., 2014; 109 (suppl 1): S2–S26.
- Lewandowska, Agnieszka, and Leszek Pardowski. „Zespół jelita nadwrażliwego-jedno schorzenie czy wielo chorób? Uwagi o ewolucji kryteriów diagnostycznych IBS.” Gastroenterologia Polska/Gastroenterology 15.1 (2008).
- Gumiela, Dorota. „Postępowanie dietetyczne u osób chorujących na zespół jelita drażliwego (IBS).” (2020).
- Nehring P., Mrozikiewicz-Rakowska B., Krasnodębski P., Karnafel W.: Zespół jelita drażliwego – nowe spojrzenie na etiopatogenezę. Przegląd Gastroenterologiczny 2011. 6 (1): 17–22.
