Jakie badania profilaktyczne wykonywać przynajmniej raz do roku?

Regularne wykonywanie badań profilaktycznych to jeden z najważniejszych filarów dbania o zdrowie. Takie badania pozwalają wykryć wiele nieprawidłowości na wczesnym etapie – często wtedy, gdy nie dają jeszcze żadnych objawów. Co do zasady zaleca się, by coroczna kontrola obejmowała podstawowe badania krwi oraz moczu, które stanowią punkt wyjścia do oceny funkcjonowania organizmu. Dzięki analizie wyników tych testów szybko można wychwycić pierwsze sygnały np. anemii, zaburzeń metabolicznych, chorób nerek, problemów z wątrobą czy nieprawidłowości w gospodarce lipidowej.

To właśnie z tego względu profilaktyczne badania laboratoryjne warto traktować jako stały element troski o zdrowie, tak samo jak aktywność fizyczną czy racjonalne żywienie. Co istotne, badania wykonywane raz w roku są wskazane nie tylko u osób z chorobami przewlekłymi lub czynnikami ryzyka – również zdrowi dorośli powinni regularnie monitorować parametry laboratoryjne. Większość schorzeń rozwija się bowiem skrycie i przez długi czas może przebiegać bezobjawowo.

Podstawowe badania krwi w ramach profilaktyki – morfologia krwi obwodowej

Morfologia krwi obwodowej to jedno z najczęściej wykonywanych badań profilaktycznych i absolutna podstawa diagnostyki. U dorosłych zaleca się, aby było przeprowadzane przynajmniej raz na rok – nawet wtedy, gdy nic nie wskazuje na problemy zdrowotne. Najlepszym wyborem będzie pełna morfologia z rozmazem, która umożliwia ocenę poszczególnych elementów morfotycznych krwi, czyli krwinek czerwonych, białych i płytek. W ramach tego badania analizuje się między innymi:

• RBC, HGB, HCT – parametry opisujące krwinki czerwone i poziom hemoglobiny, których nieprawidłowości mogą wskazywać na anemię, niedobory witaminowe czy choroby przewlekłe;
• WBC – liczbę krwinek białych, istotną w diagnostyce infekcji, stanów zapalnych czy zaburzeń odporności;
• PLT – liczbę płytek krwi, kluczową dla oceny krzepnięcia;
• rozmaz krwi – procentowy udział poszczególnych typów leukocytów, co pozwala bardziej precyzyjnie rozpoznać rodzaj infekcji lub inne procesy chorobowe.

W badaniach profilaktycznych pomocniczo uwzględnia się również zazwyczaj OB (odczyn Biernackiego), czyli wskaźnik szybkości opadania krwinek czerwonych. Podwyższone OB może sugerować obecność stanu zapalnego, choroby autoimmunologicznej lub innego procesu toczącego się w organizmie. Badania uwzględniające zarówno OB, jak i pełną morfologię krwi, można wykonać m.in. w ALAB laboratoria.

[H2] Poziom glukozy we krwi i lipidogram jako badania profilaktyczne

Kontrola poziomu glukozy oraz lipidów jest jednym z najważniejszych elementów profilaktyki chorób metabolicznych i sercowo-naczyniowych. Wykonywanie badania glukozy zaleca się co najmniej raz w roku, szczególnie po ukończeniu 30. roku życia, kiedy ryzyko insulinooporności oraz cukrzycy typu 2 zaczyna stopniowo rosnąć. Jeśli chodzi zaś o badanie lipidogramu, to oficjalne wytyczne wskazują na konieczność jego wykonywania co 3–5 lat, natomiast u osób, u których wywiad rodzinny obciążony jest zaburzeniami lipidowymi, u pacjentów otyłych i z nadwagą, a także z objawami zespołu metabolicznego, warto kontrolować poziom lipidów raz w roku.

Poziom glukozy we krwi oznacza się na czczo. Prawidłowa wartość zwykle mieści się w przedziale ok. 70-99 mg/dl. Wyniki 100-125 mg/dl mogą sugerować nieprawidłową glikemię na czczo, natomiast wartości powyżej 126 mg/dl wymagają dalszej diagnostyki w kierunku cukrzycy. Regularna kontrola glukozy jest szczególnie ważna u osób z nadwagą lub otyłością,  z rozpoznaną insulinoopornością, mało aktywnych fizycznie lub obciążonych cukrzycą w wywiadzie rodzinnym.

Drugim, wspomnianym powyżej elementem profilaktyki metabolicznej jest lipidogram, czyli badanie pozwalające ocenić gospodarkę lipidową. W jego skład wchodzi pomiar takich parametrów, jak cholesterol całkowity, cholesterol frakcji LDL oraz HDL (odpowiednio: „zły” i „dobry” cholesterol), a także trójglicerydy. Co istotne, nieprawidłowości w lipidogramie często nie dają żadnych objawów przez wiele lat, dlatego właśnie badanie to ma tak duże znaczenie profilaktyczne. Wczesne wykrycie zaburzeń lipidowych umożliwia wprowadzenie odpowiednich zmian w diecie i stylu życia, a kiedy to konieczne – rozpoczęcie leczenia farmakologicznego.

Próby wątrobowe – kto i kiedy powinien wykonywać takie badanie?

Próby wątrobowe to kolejny element badań, które warto wykonywać profilaktycznie, szczególnie po 30. roku życia lub w przypadku występowania czynników ryzyka rozwoju chorób tego organu (m.in. nieprawidłowa dieta, otyłość, nadmierne spożywanie alkoholu, obciążenia genetyczne, przewlekłe przyjmowanie niektórych leków). Wątroba pełni niezwykle ważne funkcje – odpowiada za metabolizm leków, detoksykację, magazynowanie składników odżywczych oraz produkcję wielu białek. Mimo to choroby wątroby przez długi czas mogą nie powodować żadnych dolegliwości, dlatego ich wczesne wykrycie dzięki badaniom laboratoryjnym jest wyjątkowo istotne. W skład podstawowych prób wątrobowych wchodzą najczęściej:

• ALAT (ALT) i AspAT (AST) – enzymy, których podwyższony poziom wskazuje na uszkodzenie hepatocytów;
• GGTP – marker istotny zwłaszcza w diagnostyce chorób dróg żółciowych oraz nadużywania alkoholu;
• ALP (fosfataza zasadowa) – parametr oceniający między innymi funkcjonowanie dróg żółciowych;
• bilirubina – wskaźnik zaburzeń w metabolizmie żółci oraz funkcji wątroby.

Regularnie wykonywane próby wątrobowe pozwalają wychwycić pierwsze sygnały stłuszczenia wątroby, zapalenia, uszkodzeń polekowych czy innych schorzeń związanych z tym narządem. Tak jak zostało wspomniane, szczególną uwagę na te badania powinni zwrócić pacjenci przyjmujący przewlekle leki, osoby z nadwagą, otyłością lub często spożywające alkohol.

Badanie ogólne moczu – dlaczego warto je zrobić?

Badanie ogólne moczu jest kolejnym, które zaleca się wykonywać raz do roku. W jego przebiegu ocenia się między innymi barwę, przejrzystość i ciężar właściwy moczu, jego poziom pH, obecność białek, glukozy czy ketonów, a także zawartość krwinek czerwonych i białych oraz nabłonków. Nieprawidłowy wynik może sugerować infekcję układu moczowego, kamicę nerkową, uszkodzenie nerek lub zaburzenia gospodarki glukozowej. Co ważne, nawet niewielkie odchylenia w morfologii moczu mogą być pierwszym objawem chorób, które przez długi czas nie powodują żadnych dolegliwości. Systematyczna kontrola wyników pozwala szybko ocenić, czy zmiany mają charakter fizjologiczny, czy wymagają dalszej diagnostyki.

Źródła:

1. Śliwa, Żeby nie zachorować [w:] Medycyna Praktyczna – Dla Pacjentów, 03.02.2016
2. Dr n. Med. G. Luboiński, Zalecane badania profilaktyczne w celu wczesnego wykrycia nowotworu [w:] Medycyna po Dyplomie 01/2015
3. Dr n. Med. G. Luboiński, Badania profilaktyczne przesiewowe, które warto robić po 50 roku życia [w:] Medycyna po Dyplomie 04/2015
4. Mgr A. Janowicz, Podstawowe badania krwi – jak często wykonywać? [w:] Centrum Wiedzy ALAB, alab.pl, dostęp: 12.11.2025
5. A. Strukow, Kalendarz badań profilaktycznych [w:] Centrum Wiedzy ALAB, alab.pl, dostęp: 12.11.2025
6. Frynas-Markwat, M. Papież, Rozmaz mikroskopowy krwi obwodowej jako narzędzie niezbędne w pracy lekarza podstawowej opieki zdrowotnej [w:] Forum Medycyny Rodzinnej, tom 17, nr 5 (2023)
7. Marcinkiewicz, A. Jankowska-Zduńczyk, P. Lewek, M. Wiszniewska, A. Lipińska-Ojrzanowska, J. Walusiak-Skorupa, Wzmocnienie współpracy lekarzy podstawowej opieki zdrowotnej i służby medycyny pracy realną szansą na poprawę skuteczności działań profilaktycznych [w:] Borgis – Medycyna Rodzinna 4/2017