Otyłość hormonalna to specyficzny rodzaj otyłości, związany z zaburzeniami w funkcjonowaniu układu endokrynnego. Najczęściej występuje ona u kobiet, które mogą zmagać się z chorobami wynikającymi nie tylko z zaburzenia równowagi hormonów płciowych, ale również narządów jak tarczyca, nadnercza i trzustka. W artykule omawiamy, czym jest, jakie są przyczyny otyłości hormonalnej, a także jak ją leczyć i diagnozować – jakie badania wykonać!
Czym jest otyłość hormonalna?
Otyłość hormonalna to przewlekła choroba, w której dochodzi do nadmiernego gromadzenia się tkanki tłuszczowej. Wynika ona z zaburzeń równowagi układu dokrewnego (hormonalnego), który odpowiada za pracę narządów, np. tarczycy, trzustki, nadnerczy o wysokim znaczeniu dla metabolizmu.
Zaburzenia hormonalne a otyłość są ze sobą ściśle powiązane, co oznacza, że nieprawidłowa praca hormonów może prowadzić do niekontrolowanego przyrostu masy ciała. W przypadku otyłości hormonalnej dieta i ćwiczenia często okazują się niewystarczające, dlatego konieczne jest kompleksowe podejście do leczenia.
Przyczyny otyłości hormonalnej są zróżnicowane i mogą dotyczyć różnych narządów, powodując jedną z poniższych chorób:
- niedoczynność tarczycy,
- zespół policystycznych jajników (PCOS),
- insulinooporność,
- hiperkortyzolemię (nadmiar kortyzolu).
Ze względu na zróżnicowaną etiologię leczenie otyłości hormonalnej wymaga złożonego planu, a jednym z jego elementów jest konsultacja z endokrynologiem. Możesz są odbyć w Med24 – zdalnie, online, bez wychodzenia z domu! Jeżeli zdiagnozowano u Ciebie cukrzycę, to w walce z otyłością powinien Cię wspomóc także diabetolog i dietetyk kliniczny. Lekarze online mają takie same możliwości jak specjaliści, którzy przyjmują chorych w przychodni – mogą wystawić recepta online, skierowanie na dodatkowe badania, a w razie potrzeby – L4 online.
Jakie zaburzenia hormonalne najczęściej prowadzą do otyłości?
Do najczęstszych zaburzeń hormonalnych, które prowadzą do przyrostu masy ciała, należą:
- niedoczynność tarczycy, w której niedobór hormonów tyroksyny i trijodotyroniny spowalnia metabolizm, co predysponuje do otyłości;
- PCOS (często towarzyszy kobietom z otyłością), w którym występują problemy metaboliczne, insulinooporność i podwyższony poziom cukru;
- insulinooporność, która ma niekorzystny wpływ na wagę, poziom cukru i profil lipidowy;
- nadmiar kortyzolu (hiperkotyzolemia), charakterystyczny dla zespołu i choroby Cushinga, sprzyja odkładaniu się tłuszczu, zwłaszcza w okolicach brzucha, a także otyłości;
- menopauza, w której dochodzi do spadku estrogenów i odkładania się tłuszczu w rejonach brzucha oraz spowolnienia metabolizmu.
Wyżej wymieniono najczęstsze zaburzenia hormonalne związane z otyłością. Należy mieć na uwadze, że leczenie otyłości o podłożu hormonalnym wymaga konsultacji z endokrynologiem, ale również ginekologiem, szczególnie w przypadku menopauzy i PCOS.
Jak zdiagnozować otyłość hormonalną?
Diagnostyka otyłości hormonalnej opiera się na szczegółowej ocenie objawów klinicznych, wywiadzie medycznym oraz wykonaniu odpowiednich badań laboratoryjnych poszczególnych hormonów, a także ściśle związanych z nimi parametrów, np. insuliny i poziomu cukru.
W ramach badań na otyłość hormonalną kluczowe testy obejmują:
- oznaczenie poziomu hormonów tarczycy (TSH, FT3, FT4), a także anty-TPO;
- pomiar poziomu insuliny i glukozy na czczo, co można określić złożonym testem na insulinooporność;
- oznaczenie profilu lipidowego, w tym LDL i HDL;
- testy oceniające funkcję nadnerczy, w tym poziom kortyzolu, DHEA, aldosteronu;
- oznaczanie stężenia androgenów, zwłaszcza u kobiet z podejrzeniem PCOS;
- badania innych hormonów, np. leptyny, adiponektyny, prolaktyny, hormonu wzrostu.
Testy hormonalne na otyłość pomagają określić, jakie zaburzenia leżą u podstaw problemu i jakie terapie będą najbardziej skuteczne. Oprócz tego lekarz może zlecić badania obrazowe, np. USG jamy brzusznej (w poszukiwaniu stłuszczenia trzustki, torbieli na jajnikach), a także ultrasonografia tarczycy.
Leczenie otyłości hormonalnej – podejście interdyscyplinarne
Leczenie otyłości o podłożu hormonalnym wymaga współpracy wielu specjalistów, takich jak endokrynolog, ginekolog, dietetyk kliniczny, a czasem także psycholog lub psychiatra. Dlaczego zakres tych specjalistów jest tak szeroki? Wynika to z faktu, że:
- endokrynolog zajmuje się diagnostyką i leczeniem zaburzeń hormonalnych, które leżą u podstaw otyłości;
- ginekolog wspiera endokrynologa w diagnostyce i leczeniu hormonalnych chorób kobiecych, takich jak PCOS, które często wpływają na przyrost masy ciała;
- dietetyk kliniczny pomaga opracować dietę, która wspiera leczenie problemów hormonalnych, np. insulinooporności i zaburzeń lipidowych;
- psycholog i psychiatra pomagają pacjentowi radzić sobie z emocjami i stresem, które często towarzyszą zaburzeniom hormonalnym.
Ze względu na złożoność zaburzeń hormonalnych, opieka samego endokrynologa może być niewystarczająca. Dlatego na pytanie, jak leczyć otyłość hormonalną można odpowiedzieć tylko w jeden sposób, mianowicie włączając interdyscyplinarną terapią otyłości. To ona zapewnia najlepsze efekty terapeutyczne – nie skupia się jedynie na redukcji wagi, ale holistycznym podejściu do pacjenta i jego zdrowia.
Farmakoterapia w leczeniu otyłości hormonalnej
W przypadku większości pacjentów zmagających się z otyłością hormonalną konieczne jest włączenie odpowiedniego leczenia farmakologicznego, które obejmuje zarówno farmakoterapię objawów zaburzeń hormonalnych, jak i terapię substytucyjną otyłości. Przykładowo:
- lewotyroksyna jest stosowana w leczeniu niedoczynności tarczycy, która może powodować otyłość;
- metformina jest zalecana w insulinooporności i PCOS;
- inne leki przeciwcukrzycowe, takie jak analogi GLP-1, są stosowane w przypadku podwyższonej glikemii i BMI powyżej 30;
- hormonalne leczenie w PCOS z użyciem antykoncepcji, progestagenów, leków antyandrogenowych;
- hormonalna terapia zastępcza (HTZ) w okresie menopauzy.
Substytucyjne leczenie hormonalne w przypadku niedoborów może pomóc w zapobieganiu dalszemu tyciu. Co jednak z pacjentami zmagającymi się z hiperkortyzolemią i zespołem (lub chorobą) Cushinga? W takich przypadkach leczenie może obejmować interwencję chirurgiczną (usunięcie guza nasilającego produkcję kortyzolu) lub stosowanie leków hamujących syntezę kortyzolu, takich jak metopiron. Dlatego nie istnieje uniwersalny lek na otyłość hormonalną, ponieważ jej etiologia może być bardzo zróżnicowana.
Jak dieta może wspierać leczenie otyłości hormonalnej?
Dieta odgrywa kluczową rolę w leczeniu otyłości hormonalnej i powinna być dostosowana do rodzaju zaburzeń. Przykładowo:
- dieta na insulinooporność powinna być niskowęglowodanowa i niskoglikemiczna, z ograniczeniem cukrów prostych (podobnie w przypadku PCOS, której towarzyszy insulinooporność);
- dieta na PCOS jest nieco podobna jak w insulinooporności, jednak stawia ona większy nacisk na regulację m.in. cyklu menstruacyjnego, zatem na produkty zawierające soję (źródło fitoestrogenów), a także pokarmy zawierające błonnik;
- dieta na niedoczynność tarczycy powinna uwzględniać antyoksydanty i składniki przeciwzapalne (selen, cynk, kwasy omega-3 z orzechów), a także wartościowe źródła jodu (ryby morskie).
Istotne w każdej diecie na otyłość, również tej o podłożu hormonalnym jest wyeliminowanie produktów wysokoprzetworzonych. Zatem co jeść w PCOS, insulinooporności czy niedoczynności tarczycy? Odpowiedź na to pytanie, wraz z ułożeniem planu żywieniowego, udziela dietetyk kliniczny!
Rola aktywności fizycznej w leczeniu otyłości hormonalnej
Ćwiczenia fizyczne są niezbędnym elementem leczenia otyłości hormonalnej, ponieważ wspierają metabolizm, redukcję tłuszczu, stabilizację poziomu glukozy, lipidów oraz hormonów, a także zwiększają wrażliwość na insulinę. Osoby zmagające się z otyłością hormonalną mogą wykonywać:
- Ćwiczenia aerobowe, takie jak szybki marsz, jazda na rowerze, pływanie i ćwiczenia ogólnorozwojowe, które są jedną z najlepszych opcji aktywności fizycznej w insulinooporności i PCOS.
- Trening siłowy, np. podnoszenie ciężarów, który wspiera budowę masy mięśniowej i przyspiesza metabolizm.
- Trening interwałowy (HIIT) jako uniwersalna forma ćwiczeń na otyłość hormonalną, skuteczna w spalaniu tłuszczu.
Należy pamiętać, aby program ćwiczeń był dostosowany do możliwości pacjenta, uwzględniając jego stan zdrowia, np. obecność schorzeń ortopedycznych. Warto także rozważyć włączenie ćwiczeń oddechowych i relaksacyjnych, które mogą pomóc w redukcji poziomu kortyzolu.
Suplementacja wspomagająca leczenie otyłości hormonalnej
W leczeniu otyłości hormonalnej można także rozważyć stosowanie odpowiednich suplementów, ponieważ zapotrzebowanie na niektóre składniki wzrasta w czasie jej trwania. Suplementacja w otyłości mają na celu m.in. wsparcie metabolizmu, regulację poziomu cukru i lipidów oraz zachowanie równowagi hormonalnej.
Popularne suplementy na otyłość hormonalną obejmują:
- Witaminę D – wspiera odporność, wykorzystuje się ją w suplementacji przy PCOS i innych zaburzeniach hormonalnych, ponieważ pacjenci często zmagają się z niedoborami cholekalcyferolu.
- Inozytol – wspomaga wrażliwość na insulinę, wspiera cykl miesiączkowy, stosuje się go przy PCOS.
- Kwasy omega-3 – wykazują właściwości przeciwzapalne, wspomagają metabolizm tłuszczów i regulację poziomu insuliny.
- Cynk i selen – wspierają funkcjonowanie tarczycy i regulację poziomu cukru (szczególnie cynk).
- Adaptogeny (np. ashwagandha) – pomagają w regulacji poziomu kortyzolu, wspierają nastrój i podnoszą odporność na stres.
Warto jednak podkreślić, że nie istnieją uniwersalne suplementy na otyłość hormonalną, i nie zastępują one leczenia farmakologicznego, a jedynie je uzupełniają. Kluczowe jest zadbanie o właściwą ilość minerałów, antyoksydantów i witamin, nie tylko w niedoczynności tarczycy, ale także w insulinooporności. Decyzję o suplementacji należy podejmować po konsultacji z lekarzem.
Jak radzić sobie z psychologicznymi aspektami otyłości hormonalnej?
Otyłość hormonalna wpływa na zdrowie psychiczne, postrzeganie siebie i emocje. Może powodować frustrację, niską samoocenę, a także prowadzić do zaburzeń, np. depresji lub lęków. Z tego powodu psychologia ma coraz większy udział w leczeniu otyłości hormonalnej, ponieważ pacjent wymaga całościowego, kompleksowego i holistycznego podejścia – również w sferze psychicznej. Dlatego wsparcie psychologiczne w leczeniu otyłości jest bardzo ważne, ponieważ pomaga zredukować negatywne emocje, motywuje pacjenta do walki z chorobą i pozwala mu poczuć się lepiej we własnym ciele. Terapeuta może pomóc w budowaniu pozytywnej relacji z własnym ciałem oraz w zmianie nawyków żywieniowych i stylu życia.
