Filozofia edukacyjna Reggio Emilia jest mało znana w środowisku pedagogiczno-dydaktycznym w Polsce. Tymczasem reprezentuje ona ciekawe ujęcie kształcenia najmłodszych uczniów w świetle ich wielorakich uzdolnień. Pokazuje także, że każde dziecko ma szansę wyrosnąć na wybitną jednostkę.
Miasto Reggio Emilia leży na północy Włoch. Jest to niewielka miejscowość, w której narodziła się nowatorska koncepcja dydaktyczna. Lorris Malaguzzi zakładał, że dziecko posiada 100 sposobów komunikacji, sugerując tym samym wieloaspektowość oraz wymóg interdyscyplinarności w podejściu do najmłodszych dzieci. Zadaniem szkoły, przedszkola, nauczycieli i opiekunów dydaktycznych jest uważna obserwacja młodej jednostki oraz wprowadzenie indywidualizacji i autonomizacji – zarówno nauczania, jak też uczenia się.
Geneza – odbudowa miasta
Wiosną 1945 roku społeczność Reggio Emila solidarnie podjęła się odbudowy zniszczonego miasta. Lorris Malaguzzi, widząc społeczność tak zaangażowaną w budowę lepszej przyszłości dla swoich dzieci uznał, że jest to odpowiednie miejsce do wdrożenia swojej koncepcji wczesnej edukacji. Na początku podejście Reggio Emilia wykorzystywano w procesie udzielania pomocy sierotom i dzieciom pokrzywdzonym w wyniku II wojny światowej.
W 1964 roku Loris Malaguzzi został dyrektorem przedszkola w Reggio. Miał on już wówczas utartą opinię adwokata dziecięcych praw i propagatora wczesnej edukacji. Cała społeczność miejska zbierała się, aby ustalić, jak będzie przebiegać edukacja najmłodszych dzieci. Podczas tych spotkań Malaguzzi omawiał z rodzicami również bardziej arbitralne kwestie edukacyjne: Jakie są cele społeczne szkoły? Kim jest dziecko? Jak można rozpoznać jego talenty, predyspozycje, itp.?
W udzielonym wywiadzie Jerome Bruner, jeden z najwybitniejszych pedagogów wszech czasów, wspomniał, że kiedy przybył do miasteczka Reggio był zaskoczony determinacją społeczną kobiet. Twierdzi on, że nie powstałoby podejście Reggio bez doskonale wykształconych kobiet o tak oryginalnym spojrzeniu na wczesne nauczanie. Podejście to było pełne szacunku do najmłodszych dzieci, ich wypowiedzi, pytań oraz procesu badawczego prowadzonego przez dzieci.
Nauczyciel-badacz
Malaguzzi twierdził, że nie można oddzielić teorii od praktyki dydaktycznej. Praktycy są badaczami w działaniu. Zarówno nauczyciele, jak i uczniowie (szkolni lub przedszkolni), uczą się uczyć cały czas, jako że potrzeba rozwoju jest wrodzoną cechą zarówno dobrego nauczyciela, jak też odpowiednio motywowanego ucznia. Malaguzzi, tworząc własne teksty literackie dla najmłodszych, jest przykładem kreatywności dla pedagogów i rodziców. Jeśli nauczyciel chce zachęcić dziecko do autonomicznego rozwoju, rozbudzić jego ciekawość świata, wówczas najczytelniejszym przekazem pozawerbalnym będzie postawa nauczyciela-badacza.
W podejściu Reggio Emilia, nauczyciel nie tylko przekazuje wiedzę, ale przede wszystkim jest towarzyszem dziecka, przewodnikiem procesu uczenia się oraz partnerem w planowaniu działań dydaktycznych. Poprzez zadawanie pytań, motywuje ucznia do formułowania hipotez, teorii i odkrywania nowych koncepcji. Nauczyciele odwołują się do sztuki, w tym malarstwa, rzeźby, garncarstwa i innych środków wyrazu (są one połączone z materiałami naturalnymi, takimi jak patyki, muszelki, kasztany, itp.).
Reggio zyskało międzynarodową reputację w szerzeniu wczesnej edukacji. Małe dzieci tworzą formy przestrzenne o wymiarach 3×4 metry, miesiącami rzeźbią ogromne konstrukcje oraz tworzą wspólne lub indywidualne formy malarskie na wielkoformatowych płachtach. Główne założenia Reggio to wyraźny przekaz szacunku dla dzieci i ich procesu badawczego.
Kolejnym celem podejścia Reggio jest podkreślenie wagi obserwacji oraz badań nad wczesnym nauczaniem. Stowarzyszenie Reggio Emilia promuje studia, badania i eksperymenty dotyczące wczesnej edukacji z podkreśleniem aspektu kreatywności i konstruktywnego myślenia. Nie można wyznaczyć jedynego, słusznego schematu wczesnego nauczania. Tylko przekrojowa obserwacja jednostki pozwala na stworzenie unikalnego programu dostosowanego do talentów, inteligencji oraz możliwości dziecka. Oryginalnym pomysłem jest również podnoszenie kwalifikacji nauczycieli najmłodszych uczniów. W Reggio kładzie się nacisk na kontakt z wybitnymi naukowcami, artystami, pracownikami wyższych uczelni oraz na odpowiednie przygotowanie pedagogiczno-psychologiczno-dydaktyczne. Doktorzy i profesorowie uniwersyteccy powinni spotykać się regularnie z najmłodszymi dziećmi. Ludzie, którzy odnieśli sukces naukowy, swoją postawą i pasją zachęcają do rozwoju najmłodsze dzieci. Ostatnim celem Reggio Emilia jest organizowanie wystaw, spotkań z artystami oraz promowanie innych inicjatyw kulturalnych z uwzględnieniem najmłodszych dzieci.
Rodzic, pedagog i środowisko
W Reggio Emilia program kształcenia najmłodszych dzieci stanowi główny aspekt społeczny. Odzwierciedleniem tego jest znaczne wsparcie finansowe społeczności. Ważna jest także rola rodziców. Uczestniczą oni w dyskusjach i podejmują ważne decyzje dla procesu kształcenia. Podczas spotkań z rodzicami konsultowane są plany rozwojowe oraz poruszane zagadnienia dotyczące promowania twórczości dzieci i wspierania ich rozwoju w rodzinie. Nauczyciele opracowują program kolejnych spotkań oraz omawiają sukcesy dzieci. Założenie jest następujące: aby uzyskać zamierzony efekt należy umocnić współpracę pedagogów z dziećmi oraz ich rodzicami.
Zadania nauczycieli nie są określone. Ponieważ każda jednostka jest wyjątkowa, każdy program powinien być wyjątkowy, dostosowany do potrzeb małego dziecka. W podejściu Reggio ogólnym obowiązkiem nauczyciela jest zrozumienie ucznia i rozwijanie jego samodzielności. Nie stosuje się testów i ocen, nie korzysta się z podręczników. Nauczyciele systematycznie prowadzą badania, obserwują swoich uczniów oraz nagrywają ich wypowiedzi. Wyniki badań oraz obserwacji są konsultowane z innymi nauczycielami oraz z rodzicami, a także prezentowane podczas konferencji naukowych. Nauczyciele stają się zatem uczniami, ucząc się od swoich uczniów.
W podejściu Reggio środowisko jest trzecim nauczycielem. Pomieszczenia są przestronne, wypełnione kwiatami i naturalnym światłem. Sekcje są podzielone na muzyczne, artystyczne, taneczne i inne. Nie jest to jednak podział zamknięty. To dziecko decyduje o tym, gdzie będzie uczestniczyć w zajęciach i jakie przedmioty wykorzysta (można przenosić je z jednej sekcji do drugiej). Wykonane projekty umieszczane są na ścianach, aby dzieci mogły identyfikować się z własną twórczością. W zadaniach mogą uczestniczyć indywidualnie lub w grupach. Zadania są często realizowane przez długi okres czasu oraz z uwzględnieniem wczesnej fazy planowania. Są to między innymi: rozwiązywanie problemów w grupie, tworzenie projektów, wynalazków oraz innych form twórczych. Nauczyciele często pracują nad projektem w małych, dobrowolnie zadeklarowanych przez dzieci grupach, podczas gdy reszta zajmuje się indywidualnie dobranymi zajęciami. Kiedy dzieci angażują się emocjonalnie w proces badawczy, wówczas same formułują tezy, hipotezy, tworząc obrazy, konstrukcje, rzeźby, itp. Dotyczy to zarówno przedszkolaków Reggio Emilia, jak i wszystkich innych maluchów.
Loris Malaguzzi (1920-1994) – psycholog, pedagog i teoretyk dydaktyczny. Założyciel programu w Reggio Emilia. Był pierwszym dyrektorem przedszkoli społecznych w Reggio. (Edwards, Gandini, Forman, 1998)
